52917 skanuj0020 (120)

•M Efekt uodpornienia

można reprezentatywność próby. Pomimo lo grozi jednak niebezpieczeństwo, iż. pozostawać si»; będzie wyłącznic w kręgu znajomych pierwszego z badanych; oznaczać to może, ze opinie i poglądy charakterystyczne wyłącznic dla jednego typu środowisk uogólnione zostaną na całą badaną zbiorowość. (A.S.)

/.uh image, moda, sainospelniającc się przepowiednie.

Litcraiura:

Maynlz U., llolm K., Hubner P., 1985, \\'pro-wadzenie do melnd socjologii empirycznej, PWN, Warszawa.

Efekt uodpornienia, przeciwdziałanie zmianie postaw przez uczenie sposobów obrony przed argumentacją strony przeciwnej. Uodpornianie odbywa się nic tylko przez podawanie argumentacji potwierdzającej słuszność danego stanowiska, lecz także, w uproszczonej formie, argumentów przeciwnych. Dzięki temu podmiot uczy się sposobów odpierania możliwych zarzutów, a przez to uodparnia się na kontrpropagan-dę posługującą się już rozwiniętą argumentacją. Sytuację tę można porównać do szczepień ochronnych stosowanych w medycynie - stąd nazwa. Efekt uodpornienia zaobserwował i zbadał William J. McGuirc. (A.S.)

'/.ot), dysonans poznawczy, ideologia, model zmiany postaw.

Efekt usypiania, zanikanie zmian wywołanych w postawach społecznych i stopniowy powrót do postawy pierwotnej. Występowanie efektu usypiania skłania niektórych badaczy do kwestionowania możliwości skutecznej zmiany postaw. (A.S.)

Zob. model z/niany postaw.

Ekslduzywność, zob. elita, inkluzja, problem skali.

Ekspertyza, zob. socjotcchnika.

Eksperyment przerywania, zob. etno-metodologia.

Eksperyment I\ Zintbardo, zob. rola społeczna.

Eksperyment S. Asclta, zob. konformizm.

Elita, zbiorowość ludzi mających najłatwiejszy dostęp do różnego rodzaju wartości w danym społeczeństwie i największą kontrolę nad nimi. Może istnieć tyle elit, ile jest rodzajów wartości (1-l.D. Lasswcll, M. Lemer, C.E. Rothwcll 1952, s. 6], Aleksander Hertz pisze w swoim wnikliwym studium na temat socjologii Vilfrcda Pareto, iż wychodząc od stwierdzenia obiektywnej nierówności ludzi pod względem talentu, woli i biegłości w działaniu, możemy dokonywać hierarchicznej klasyfikacji osobników ze względu na większe lub mniejsze umiejętności związane z daną dziedziną działalności ludzkiej, czyli kultury. Wielki poeta otrzyma wysoką ocenę za swą działalność poetycką, wierszokleta otrzyma ocenę niską. Idąc za myślą V. Pareto, można powiedzieć, że klasyfikować można ludzi działających w każdej dowolnej dziedzinie. „Warstwę zajmującą w hierarchii miejsca najwyższe, obejmującą jednostki obdarzone najwyższymi wskaźnikami, nazywa Pareto elitą. Mówiąc więc o clicie wprowadzamy pojęcie grupy obdarzonej pod pewnymi względami przewagą w odniesieniu do innych grup w obrębie tejże samej działalności. (...) W każdej więc dziedzinie gromadzkiego życia ludzkiego spotykamy się z elitą. Wśród różnorodnych elit wydzielimy tę, która spełnia funkcje istotnie dla życia zbiorowego ważne. Elita szachistów niewątpliwie odgrywa wielką rolę w zespole ludzi grających w szachy, lecz jej znaczenie dla całokształtu życia ogólnego jest niezbyt wielkie. (...) Wydzielmy spośród różnych funkcji społecznych te, które są związane z życiem państwowym, z wpływem na sprawy publiczne, z kierownictwem losami ogółu i wy-, dzielmy grupę ludzką funkcje powyższe pełniącą- otrzymamy wtedy elitę rządzącą" [A. Hertz 1992, s. 79-80].

Uznanie kogoś przez ogól za uczestnika elity opizra się na fakcie, że ktoś posiada walory, które go do tej elity kwalifikują. Włączając ludzi do elity kierujemy się własną oceną, opartą na naszych przekonaniach. „Ale ocena ta wypływa z uznania pewnego faktu obiektywnego, z istnienia niezależnej od naszego przekonania jakiejś zasady klasyfikacji. (...) Dla Pareto elita jest przede wszystkim zjawiskiem rzeczywistym, niezależnym od naszych ocen. Ktoś jest członkiem elity nic dlatego, że go za takiego uznajemy, lecz uznanie nasze płynie stąd, że jest on członkiem elity.

Wejście do elity jest rezultatem procesu selekcji odbywającego się w społeczeństwie. Zdolniejsi stają na miejscu pierwszym, mniej uzdolnieni czy słabsi muszą zadowolić się dalszymi. Oczywiście wyraz «zdol-ny» musi być tu rozumiany w bardzo szerokim znaczeniu. Sam fakt posiadania np. talentu nic wystarcza, gdy chodzi o uclitę rządzącą)). Tutaj umiejętność rządzenia społeczeństwem nie może być rozumiana tak samo jak np. umiejętność gry na skrzypcach. W obrębie elity rządzącej niekoniecznie znajdują się najlepsi, najzdolniejsi, najbardziej kompetentni. Działa tu selekcja znajdująca swą podstawę w paru czynnikach.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że Pareto kpił z postulatu umieszczania na miejscach kierowniczych tzw. ludzi kompetentnych. (...) Kompetencje, rozumiane jako wykształcenie specjalnego rodzaju lub bogactwo, same przez się nie są jeszcze źródłem autorytetu, który osiąga się w inny sposób. Postulat wyboru najkompetcnRiicj-szych nic nic mówi. Częstokroć najlepsze wyniki były osiągane przez jednostki ((niekompetentne)), przez tzw. dyletantów, którzy jednak dzięki zdolnościom specjalnego rodzaju lub po prostu dzięki pomyślnym dla siebie okolicznościom zewnętrznym osiągali jak najlepsze rezultaty.

Najpowszechniejszą podstawą selekcji, występującą prawic we wszystkich epokach i w przeważającej liczbie znanych nam cywilizowanych społeczeństw, są dochody, rozłożenie bogactw w społeczeństwie. (...) Majątek jest więc jedną z podstaw selekcji: posiadanie go jest ważną okolicznością, umożliwiającą znalezienie się w obrębie elity rządzącej. Lecz wyliczyć można jeszcze inne okoliczności, warunkujące dostęp do elity. W okresie wojen i w społeczeństwach wojowniczych taką okolicznością jest sława wojenna, kariera zrobiona w armii. Elita rządząca w okresie Napoleona I i Aleksandra Wielkiego byli to znakomici generałowie, którzy udział w rządach, a zarazem i.wielkie majątki zdobyli przez czyny wojenne, przez sławę pól bitewnych.

Inną znów okolicznością, wprowadzającą do elity rządzącej, jest prawo dziedziczenia. W grę tu wchodzi arystokracja rodowa, a także zresztą i pieniężna. Do elity wprowadza i wpływ, wywierany przez jednostkę wybitną na społeczeństwo, który sprawia, że sfera uroku i autorytetu tej jednostki ogarnia jej najbliższą rodzinę, dzieci, krewnych, przyjaciół itd.    •

Protckcjonalizm przemysłowy w krajach rolniczych, wolna wymiana w krajach przemysłowych są również potężnym narzędziem selekcji, ważnym szczególnie dla warstwy robotniczej i mieszczańskiej, umożliwiając wydobycie się na miejsca przodujące całym zastępom inżynierów, urzędników itp.    . •

Hierarchia społeczna jest więc rezultatem selekcji, przybierającej formy bardzo różnorodne. Ten proces selekcji zachodzi nieprzerwanie. Stale jakieś jednostki, tak czy inaczej wyróżnione, wchodzą w skład grupy rządzącej, a zarazem inne z niej odchodzą. (...) Tak więc w obrębie hierarchicznie zbudowanego społeczeństwa zachodzi ciągły ruch, opierający się na zasadach selekcji. Ten ruch nazywa Pareto krążeniem elity” [A. Hertz 1992, s. S7]. (M.P.)

Zob. nomenklatura, struktura społeczna. Literatura:

Hertz A.. 1992, Socjologia \'ilfreda Pareto i teoria elit [w:] tegoż: Socjologia nieprzedaw-niona, PIW, Warszawa.