Skan20110103013

Podobne zjawisko można zaobserwować także wśród dziewcząt, z tą jednak różnicą, iż występuje ono we wcześniejszym wieku, tj. ok. 13 roku życia (rys. 22). Mimo widocznych na pierwszy rzut oka różnic każdy z przedstawionych na rys. 21 i 22 wariantów budowy ciała, tak u chłopców, jak i dziewcząt, mieści się w granicach normy i w związku z tym żadnego z nich nie można wiązać z nieprawidłowością rozwojową.

Rys. 22. Trzy dziewczęta, wszystkie w wieku 12 lat i 9 miesięcy, Yóżnią się zasadniczo pod względem rozwoju: dziewczynka z lewej nie zaczęła jeszcze dojrzewać, w środku — jest w trakcie dojrzewania, z prawej — jest już całkowicie rozwinięta. Taki zakres zmienności jest zupełnie prawidłowy (Tanner 1977)

Widoczny stan jest wyłącznie konsekwencją indywidualnego zróżnicowania stopnia zaawansowania dojrzewania płciowego, a więc efektem występowania różnych faz rozwojowych u dzieci w tym samym wieku metrykalnym.

Zmiany fizyczne, które cechują okres pokwitania, następują w sposób ciągły w określonej kolejności, czyli niemal każda część układu rozrodczego, mięśniowego, kostnego wykazuje charakterystyczną dla siebie formę rozwoju. Innymi słowy — sekwencja rozwojowa (inaczej — kolejność pojawiania się) cech dojrzewania płciowego jest taka sama u wszystkich dzieci, chociaż u poszczególnych osobników dokonuje się w różnym czasie (tab. 3).

Tabela 3

Rozwój w okresie dojrzewania

Wiek (w lalach)	Dziewczęta	Chłopcy
10-12	1)    początek szybkiego wzrostu 2)    powiększenie i obrzęk brodawek sutkowych aż do sutka kulistego 3)    początek zgrubienia rysów
12-14	1)    rozwój bioder (sylwetka kobieca) 2)    sutek kobiecy 3)    owłosienie w okolicy narządów płciowych 4)    wyraźne zgrubienie rysów twarzy 5)    miesiączka	1)    przyspieszenie wzrostu 2)    opuszczenie moszny, powiększenie jąder, wzrost prącia 3)    początek owłosienia twarzy i okolicy narządów płciowych 4)    powiększenie brodawek sutkowych i ściemnienie ich barwy
14-16	1)    typowa sylwetka kobieca 2)    owłosienie pełne w okolicy narządów płciowych 3)    owłosienie petne pod pachami 4)    pełny rozwój sutka kobiecego 5)    stopniowe wysubtelnienie rysów twarzy	1)    mutacja głosu 2)    wyraźne owłosienie okolicy narządów płciowych i początek owłosienia pod pachami 3)    zgrubienie rysów twarzy
16-18		1)    czysty glos męski 2)    skręcane się włosów w okolicy narządów płciowych, pod pachami, owłosienie na brzuchu i piersi 3)    wzrost siły mięśniowej, męska budowa ciała 4)    zmiana rysów twarzy 5)    jabłko Adama

WIEK POJAWIENIA SIĘ STADIÓW DOJRZAŁOŚCI PŁCIOWEJ

Uważa się, że początek dojrzewania płciowego pojawia się dopiero wówczas, gdy organizm osiągnie pewne minimum rozwoju biologicznego, zwane — dojrzałością bezpłciową. Począwszy od lat siedemdziesiątych miarą stopnia dojrzałości fizycznej warunkującej rozpoczęcie dojrzewania płciowego było wprowadzone przez Frisch i Revelle (1970) pojęcie krytycznej stałej masy ciała, bez osiągnięcia której nie może dojść do wystąpienia pierwszej miesiączki. Argumentem potwierdzającym był fakt, iż dziewczynki w momencie rozpoczęcia miesiączkowania — między 11,5 a 14,5 rokiem życia — miały bardzo zbliżoną wagę ciała. Mimo braku w literaturze dowodów na poparcie tych obserwacji nadal aktualne pozostaje stwierdzenie o istnieniu bardzo wysokiej zależności pomiędzy wiekiem pierwszej miesiączki a masą ciała w (typie konstytucjonalnym) bądź samą tkanką tłuszczową. A zasada jest: im większa tęgość (otłuszczenie), tym wcześniejsza menarche. Ten zaś fakt pozostaje w zgodności

131