53443 IMG$27 (3)

kowski A., 1982; Żabczyńska E., 1983). Z pewnością jest to „uboczny produkt” obecnego rozwoju cywilizacyjnego, charakterystycznego dla państw wysoce uprzemysłowionych. Jest to z pewnością stan przejściowy. Niemniej jednak zasługuje na baczną uwagą pedagogów i w miarę zintegrowane przeciwdziałanie, aby nie dopuścić do żywiołowego narastania trudności w szkole.

Książka niniejsza, nawiązująca w dużej mierze do wydanego po raz pierwszy w 1979 r. skryptu pt. Trudności wychowawcze w szkole (Łobooki M., 1987), jest próbą 'zarysowania niektórych problemów nieprzystosowania społecznego uczniów, w tym szczególnie jego przejawów i przyczyn oraz warunków i sposobów organizowania pracy przez nauczycieli w celu zapobiegania i przeciwdziałania tym trudnościom podczas lekcji przedmiotowych, godzin wychowawczych i zajęć pozalekcyjnych. Duży nacisk kładzie się na zapobieganie nieprzystosowaniu społecznemu. Główną myślą przewodnią książki jest założenie, iż -najważniejszym zadaniem nauczycieli jest niedopuszczenie do zaistnienia trudności wychowawczych w szkole i że stała o to troska z ich strony jest jednocześnie chyba najbardziej skutecznym czynnikiem przeciwstawiania się narastającym tu i ówdzie przejawom nieprzystosowania społecznego. Nic więc dziwnego, że większość przedstawionych w książce form pracy wychowawczej z uczniami trudnymi odnosi się również do uczniów społecznie przystosowanych. Zakłada się przy tym, że im szerszy jest zakres stosowania owych form w klasie, tym większa jest ich skuteczność. Chodzi również o to, aby zarówno uczniowie społecznie przystosowani, jak i nieprzystosowani odnosili wrażenie, iż są niemal w równym stopniu prżedsniiotem troski swych nauczycieli W przeciwnym razie ucierpiałaby na tym ogólna atmosfera w klasie oraz mogłoby to grozić nadmiernym rozwarstwieniem panujących tam stosunków społecznych i w ogóle dezintegracją wewnętrznego życia klasy jako grupy społecznej. Wychodzi się tu z założenia, iż dużo łatwiej jest zapobiegać trudnościom wychowawczym, niż je przezwyciężać. Niewiele zresztą pomogłaby praca z uczniami społecznie nieprzystosowanymi, gdyby równolegle nie towarzyszyło jej staranie o prawidłowy rozwój wszystkich uczniów bez wyjątku. Dzięki temu treści zawarte w książce mogą okazać się przydatne dla nauczycieli, którzy poszukują wiedzy o pracy wychowawczej z uczniami trudnymi, jak i tych, którzy interesują się problemami wychowania dzieci i młodzieży społecznie przystosowanej.

W pierwszym z sześciu rozdziałów książki omawiam różne sposoby rozumienia trudności wychowawczych i ich przejawy, ze szczególnym uwzględnieniem przesadnej bierności i aktyw-

%

mości uczniów trudnych oraz wzajemny związek między niepowodzeniami szkolnymi a przejawami nieprzystosowania społecznego.

Rozdział drugi poświęcony jest ogólnej charakterystyce przyczyn trudności wychowawczych łącznie z ich klasyfikacją oraz szczegółowemu opisowi tego rodzaju przyczyn tkwiących w środowisku rodzinnym i szkolnym, jak również przyczyn biopsy-chiiczmych lub organicznych (tkwiących w uczniu). Ponadto mowa jest w nim o niektórych pedagogicznych reperkusjach znajomości przyczyn nieprzystosowania społecznego.

Rozdział trzeci jest przeglądem podstawowych warunków zapobiegania i przeciwstawiania się trudnościom wychowawczym w szkole. Obejmują one podmiotowe traktowanie uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym, utrzymywanie karności wśród uczniów (w tym zwłaszcza karności świadomej), organizowanie ich pracy i życia w sposób racjonalny, wzajemne porozumiewanie się nauczycieli i uczniów oraz współpracę nauczycieli i rodziców.

Rozdział czwarty stanowi przede wszystkim opis sposobów aktywizowania i usamodzielniania uczniów nieprzystosowanych społecznie w toku zajęć lekcyjnych. Omawiam w nim kolejno konieczność pozytywnego motywowania tych uczniów do nauki szkolnej i wychowawcze znaczenie ich współudziału w organizowaniu lekcji oraz konkretne formy takiego współudziału w planowaniu, przygotowaniu, prowadzeniu i ocenianiu lekcji, a także różne formy indywidualizacji pracy z uczniami trudnymi na lekcjach.

Rozdział piąty poświecony jest pracy wychowawczej z uczniami trudnymi podczas godzin wychowawczych. Prezentuję w nim najpierw podstawowe zadania tych godzin i sposoby ich organizowania z wykorzystaniem założeń koncepcji współudziału uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym, a następnie możliwości odwoływania się do takich technik wychowawczych, jak techniki sondażu opinii o uczniah, techniki socjo-drama tyczne i decyzji grupowej. Przestrzega się tu również przed popełnianiem błędów w ich przeprowadzaniu. Poza tym mowa jest o niektórych formach wspomagania i mobilizowania uczniów trudnych do nauki, jakie możliwe są na godzinach wychowawczych.

Rozdział szósty dotyczy organizowania pracy wychowawczej z uczniami nieprzystosowanymi społecznie podczas zajęć pozalekcyjnych. Dużą wagę przywiązuje do: wyrównywania braków w zakresie wiadomości i umiejętności szkolnych przy pomocy zespołów wyrównawczych, aktywizowania uczniów w szeroko pojętej działalności społecznej w ramach kół zainteresowań, organizacji młodzieżowych i społecznych, wycieczek i imprez szkolnych.