53469 strona0049 (3)

I2A Mima Zobrowska

niżmy Jego funkcjonowania. I to tym bardziej, że od najwcześniejszych momentów życia aparat ten nie działa w izolacji, lecz w ciągłej interakcji

czynników dziedzicznych i środowiskowych ⁷.

Stwierdzono bowiem również, że pewne czynniki zewnętrzne, jak promienie rentgenowskie, promieniowanie substancji radioaktywnych, niektóre preparaty chemiczne, mogą działać modyfikująco na strukturę DNA. Podobną rolę spełniają wirusy wprowadzone do komórki: wirus może stać ■lę częścią jądra komórki i rozmnażać się wraz z nią — pod wpływem kwa-mu nukleinowego wirusa komórka zaczyna wytwarzać cząstki wirusa. Taka komórka może nieraz przybierać nowe cechy, np. zmienia kształt, nabywa zdolności szybszego rozmnażania się itp. Los komórki zależny jest zarówno od jej właściwości genetycznych, jak i od właściwości wirusa. Mamy tu empirycznie stwierdzone przykłady współdziałania cech dziedzicznych komórki 1 środowiska, w jakim odbywa się jej rozwój (por. W. Budohoska 1972, s. 23).

Mówiliśmy już (rozdz. II, B) o odkryciach elektrofizjologii, wskazujących na istnienie w układzie nerwowym struktur anatomicznych determinujących procesy psychiczne, np. ośrodków emocji w podwzgórzu, pojedynczych komórek w mózgu odpowiadających działaniu złożonych bodźców wzrokowych itp. Wspominaliśmy również o wynikach badań etologów, wskazujących na to, że złożone zachowania, np. agresywne, zdeterminowane są istnieniem struktur wrodzonych, co potwierdziły badania morfologiczne • :i Macania nad koi.* doświadczenia

Jednocześnie jednak narastała wiedza na temat decydującego wpływu doświadczenia na rozwój dziecka. W tym zakresie na specjalną uwagę zasługują badania nad rolą doświadczenia we wczesnych okresach rozwoju, np. zapoczątkowane przez etologa K Lorenza i szeroko potem prowadzone na zwierzętach badania nad zjawiskiem, które Lorenz nazwał „łfnprłntłnp”, słynne badania H. F. Harlowa nad genezą emocji, jak również studia D. O. Hebba i jego szkoły nad rolą doświadczenia w rozwoju percepcji \

’ Nn tc iome zależności wskazuje takie nowsza gałąź genetyki, tzw. genetyka behawioralna, zajmująca się raczej dziedziczeniem zachowania nli struktury fizycznej (por. ililgurd, 1967, s. 623).

•    Szersze omówienie — patrz np. F.. Fonberg Fizjologiczna regulacja agresji „Psy-rholngln Wychowawcza" 1972, nr 3.

•    O tych różnych badaniach wspominaliśmy w rozdz. II, B. — Obszerniejsze omówienie ziigadnleniu wczesnych doświadczeń wraz z bogatą bibliografią znaleźć można w pracy: W. M. Thompson, J. Oruscc Sturfici nf carlg ęspertence. W: P. II. Mussen

(1970), t. I. rozdz. 7, s. 585 - 854.

m) WilrukOUHinl* (HM|>r<n<łnyi

Bf — i

'Jttwhko imjninlluij czyli w d i u U o w a n i a polega na .swoistej formie ni mula tlę przez naśladownictwo, które pojawia się bardzo wcześnie w roz wuju osobniczym (lub w pewnym Jego krytycznym okresie, o czym będzie ).«/. n dalej mowa), trwu krótko, ule daje trwale efekty, determinujące w ilu.-ej mierze dalsze zachowanie się społeczne osobniku. \

W literaturze polskiej termin imprinting używany jest bądź w Jego wersji nn-NliUHeJ, bądź tlumac7X)ny Jako _Mpndąiani« za" (Hilgard, 1972, w przekładzie J. Ha •Ulaklego; lludohoeka, 1972), „wytwarzanie pierwowzorów" (Przctarznlkowa, 1973),

>* iliukowanle" (K. Jankowski, w: środowisko a życie psychiczne, 1969). Przyjmuje y ten ostatni termin Jako najlepiej chyba oddający treść pojęcia imprinting ( noj-i m_;. inlsjszy w użyciu. Termin „podążanie za" jest /a wąski, gdyż. reakcja „podążaniu •a . której /.rentą poświęcono najwięcej badań, jest tylko Jednym z przykładów rt uk-

•    |i Jakie mogą być wdrukowane (por. np. wyrażenie L. Carmichacla" „the h>tinlnilng of the following responte"). Jednak trwały efekt wdrukowania dotyczy nie

.....i.f) nakcjl „podążania za", lecz tego osobnika (w eksperymentach labotatoryj-

Mrt !• modela), za którym młody ptak czy ssak uczy tlę podążać i do którego się i • • związuje Mówi się więc o „wdrukowaniu modela”, o „wytwarzaniu się wdrukowaniu w Stosunku do człowieka” (Hebb, 1973, s. 206) itp. Ten właśnie istotny sens

•    drukowaniu akcentuje proponowany przez M. Przetacznikową termin „wy

l • arianie pierwowzoru", którym jednak trudno jest posługiwać się. o czym świadczy feltitShy używanie przez samą autorkę raczej wyrażenia angielskiego „ImprfnUnp".

Wdrukowanie można wyraźnie pokazać na przykładzie powstawaniu u młodych piskląt reakcji podążania za matką. Reakcja ta zdaje się być i-.Mlsluwą kształtowania -się trwałej więzi społecznej piskląt z dorosłymi osobnikami danego gatunku. Matka jest zazwyczaj pierwszym poruszają

•    ym się przedmiotem, które pisklę widzi po wykluciu się i za którym

l.iol.o zaczyna podążać. Jednak pisklę izolowane od matki w chwili •• ybgu podąża za innym zwierzęciem lub poruszanym przez oksperymen-Inloni przedmiotem martwym, z którym zetknie się w tym wczesnym ok h ile Stwiurdził to K. Lorenz Już w latach trzydziestych (1938), a wzeze góliiWD analizowali przebieg tego procesu późniejsi badacze.

-'mmc tu są pomysłowe eksperymenty E. Hess a (19(59) przy użyciu M|»ai ulu (por. rys. 1), w którym znajduje się „wabik”, najczęściej model

•    Im iudego ptuka tego samego gatunku. Eksperymentator może nim poru-*o.if w dowolnym tempie, stosować autentyczny lub naśladowany przez . 'luwleku głos tego ptaka i wprowadzać różne inne bodźce i mody fika

•    |u Może toż zmieniać dowolnie czas między wykluciem się pisklęcia a uru-

•    li mieniem wabika, a po wdrukowaniu modela sprawdza trwałość nabytej reakcji.

•• l. Carmlchael Onłct and tarły rferelopmefit n/ brhatHor. W: P H Muairn

IIUMII, t. I, i. 466.