54386 S5008492

W Panagjurski Kolonii wystąpił dalszy typ fibuli, który można datować stosunkowo wcześnie, mianowicie okaz konstrukcji środkowolateń-skiej z 2 kulkami na nóżce, wersji znanej z najmłodszych celtyckich zespołów grobowych, charakterystycznej dla LT Ci ^>>T.

Inny, swoisty typ reprezentuje fibula z okolic Veliko Tarnowa (ryc. 12/5), konstrukcji środkowolateńskiej, zbliżona do typu J według R. Bel-tza ^M8. Różni się jednak od niego posiadaniem sprężyny o wielkiej średnicy. Datowanie zapinek typu J Beltza jest sporne w ramach późnego okresu lateńskiego^m. Z uwagi jednak, iż zbliżone ukształtowanie sprężyny do naszego okazu występuje u bardzo późnej wersji fibul konstrukcji wczesnolateńskiej^,M, wypada datować omawiany egzemplarz dość wcześnie (LT C?).

Cmentarzysko w Panagjurski Kolonii dostarczyło, oprócz omówionej wyżej, sporej serii fibul konstrukcji środkowolateńskiej, zbliżonych do typów A/B — D/E w systematyce J. Kostrzewskiego^m. Fibule tych typów występują tak na późnych, środkowolateńskich cmentarzyskach kultury lateńskiej ^Ms, jak i w oppidach celtyckich²³³ oraz póżnolateń-skich zespołach północnej strefy Europy Środkowej ²³⁴. Cały zestaw materiałów z Panagjurski Kolonii sugeruje datowanie tego cmentarzyska w głównej mierze na młodszą fazę LT C oraz początek LT D.

Młodsze odmiany fibul reprezentują luźno znalezione okazy brązowe z Burgaske Bane (ant. Aąuae Calidae) — prawie klasycznego typu E według J. Kostrzewskiego (rys. 12/7) oraz typu E z Saraeva (ryc. 12/8) koło Vracy, które można odnosić do początku LT D ^23S. Nieco odmienną

^m Por. np. R. Beltz 1911, s. 684 n., ryc. 46; J. Filip 1956, s. 109, ryc. 30/14, 34/7; B. Benadik 1957a, tabl. XVII 1; tenże 1962, s. 364; W. Kri-mer 1962, ryc. 1; B. Gabrovec 1966a, tabl. 12/5, 30/7, 9; J. Todorović 1968, tabl. XVIII 3, X 3.

*• R. Beltz 1911, a. 685, ryc. 50.

^m Por. np. J. Werner 1955, s. 176 n.; W. Krfimer 1959, s. 147 n.; tenże 1962, s. 308 n., ryc. 1; R. Hachmann 1960, s. 30 n., 67 n., 75 n., 94, ryc 12. 23. 24. 31, 40, 54, 60 i passim; J. Breń 1964, s. 216 n.

^m Z miejscowości nieznanej na Węgrzech (I. Hunyady 1942, tabl. XX 4).

**>J. Kos trze weki 1919, s. 14 n., ryc. 1-5.

*** Por. np. Ponćtovice na Morawach (J. Meduna 1962, ryc. 1/9, 15/1) i Mo-kronog w Słowenii (S. Gabrovec 1966a, tabl. 12/1-4).

^m Np. Stradonice (J. BfeA 1964. tabl. 2/179, 217) i Starć Hradlsko (J. Meduna 1961a, tabl. 4/14; tenże 1970b, tabl. 13/6-8). Podobne okazy z Manchlngu zalicza W. Krfimer (1962, ryc. 1) do starszej, środkowolateńskiej fazy osadniczej.

⁰⁴ Por. np. J. Kostrzewski 1919, s. 14 n.; R. Hachmann 1960, passim.

“•Por. np. R. Hachmann 1960, s. 26 n., ryc. 10, 17, 18, 23, 24 i passim. Obie te zapinki posiadają jednak liczne analogie wśród tzw. fibul pseudośrodkowo-latańskich, występujących licznie na początku I w. n.e.

wersję typu D/E reprezentuje brązowa fibula z miejscowości nieznanej w Bułgarii ²³⁰, a dalszą — 1 z zapinek z Salcia ²³⁷.

Z grobu w Corlate datowanego na fazę LT C_t znamy żelazną fibulę należącą do odmian typu B w systematyce J. Kostrzewskiego*³*, a 2 nieco bardziej rozwinięte okazy tego typu znamy z Plevenu (ryc. 8/3) i Gura Padinii. Przez ostre profilowanie ich kabłąków stanowią one wyraźnie formę przejściową do typu F. Zbliżona do nich jest żelazna fibula z hurhanu 1 w Altimirze-Ulovicy (ryc. 12/10) ze zgrubiałą częścią przednią kabłąka. Te ostatnie egzemplarze reprezentują typy póżnolateń-skie, czego dowodzi też obecność kolistego umba (typu 11) w Plevenle. Dość specyficzną formę posiada druga fibula brązowa z Altimiru (ryc. 12/11) z kabłąkiem i nóżką uformowaną analogicznie jak „środkowola-teńskie” zapinki ze schodkowatym kabłąkiem, różniąca się od nich nieproporcjonalnym zgrubieniem jego części przedniej. Pokrewne fibule są charakterystyczne przede wszystkim dla strefy nadłabskiej i są tam datowane do wczesnej fazy późnego latenu^W9.

Z obszarów omawianych znamy tylko 4 fibule konstrukcji póinola-teńskiej, należące do dwóch typów. Jeden z nich reprezentuje srebrna fibula i fragment drugiej znalezione w Kran, które posiadają pośrodku kabłąka dużą kulkę, stanowią więc swoistą replikę starszych fibul z kulkami na nóżce*⁴⁰. Zapinki te wchodziły w skład inwentarza bogatego grobu z wieloma elementami typowymi dla późnolateńskie j kultury dac-kiej. Zespół ten, odkryty na skraju zasięgu cmentarzysk typu Padea-Panagjurski Kolonii, choć zapewne im współczesny, odbija zdecydowanie od nich swym charakterem i nie może być zaliczony do omawianej grupy kulturowej.

Pozostałe 2 fibule prawie identyczne pochodzą z Maloradu i kurhanu 2 w Pavolće (ryc. 12/9). Posiadają one bardzo długą sprężynę i rozczłon-f

**• Wzmiankowany egzemplarz stanowi prawie dokładną kopię zapinki z A ba w Zachodnich Węgrzech (I. Hunyady 1942, tabl. XXI 18). Pokrewne okazy wystąpiły też np. w póżnolateńskiej fazie (Va) cmentarzyska w Ribiću, w grobach 87b, 139, 201 (Z. M a r i ć 1968, tabl. IX 27, X 3, XIII 9).

«*» Dość bliską do niej analogię stanowi fibula ze Stradonic (J. Bfeft, 1964, tabl. 5/278).

**• Ścisłe odpowiedniki znamy np. z Belgrad u-Ada Huja (J. Todorović 1968, tabl. XXXIV 1) i Mokronogu (S- Gabrovec 1966a, tabl. 12/10), a zbliżony okaz z Ribića (Z. Marić 1968, tabl. VIII 19) jest odnoszony przez Z. Marića do fazy Vb tego cmentarzyska (lata 35 p.n.e. — 10/20 n.e).

2010/03/01 23:13

*» Por. np. R. Hachmann 1960, I 122, ryc. 40, 58, tabL 2/41 mó zbliżone okazy zapinek konstrukcji póżnolateńskiej z kulkami na kabłąku wystąpiły też w Ribiću (Z. M