S5008494

L26

-BJłsnatej Mogiły. Koanareva-Vraćanki i Panagjurskich Kolonii *•*. Tor-ques srebrny z Bomanu (ryc. 12/16) nawiązuje (srebro jako surowiec, sondowanie kabłąka) do typów znanych z późno lateńskich skarbów dac-frjrłi * i stanowi 1 z dowodów istnienia kontaktów omawianej grupy kulturowej z kręgiem klasycznej kultury dackiej. Z tymże kręgiem kulturowym łączy się też zapewne fragment płaskiego torąuesa brązowego z Panagjurskich Kolonii, przypominający zakończenia spiralnych naramienników dackich. a bardzo bliski do srebrnego naszyjnika nieznanego pochodzenia z Muzeum Narodowego w Budapeszcie **•.

Dwa pozostałe naszyjniki brązowe reprezentują formy archaiczne, znane z kręgu kultury lateńskiej. Z Komareva-Vraćanki (ryc. 12/15) i Panagjurskich Kolonii posiadamy torąuesy gładkie, zamknięte za pomocą wgłębienia i występu ».,Steckverschluss'’), a okaz z Komareva jest dodatkowo spojony ni tam Naszyjniki te reprezentują formę wczesno-hłwAa charakterystyczną szczególnie dla LT B₂ ²*⁷. Niektóre znaleziska wskazują na możliwość przetrwania tej formy przez dłuższy okres***, choć w centralnych rejonach kultury lateńskiej naszyjniki przestały być charakiem y stycznym składnikiem inwentarza grobów kobiecych. Nader istotnym faktem, który trzeba też uwzględnić przy rozważaniach waH chronologią jest wystąpienie omawianych torquesów w grobach męskich *. Z tego względu tak wczesne datowanie (LT Bj) tych naszyjników wydaje się niesłuszne, może to być tylko data post quem.

Łśte ozdób uzupełnia bransoleta archaicznego typu, zdobiona grupą wałków ™ oraz zdeformowany, dziwny wisiorek brązowy- z Altimiru--Ogansioej Mahaly i ynarfaną łyżeczka (bamulus?) oraz skomplikowany, ogdołmy przedmiot z Lesićeri.

^m W. Mlkor <1923. & i61) wspomina ponadto srebrną -.grzywnę" lateńską z Sjduadob, informacja ta odnosi saę jednak zapewne do zabytku typu kultury dukią.

•    Cechą wyióutiaającą nasz okaz od klasycznych form dackich jest rozklepanie jednego s końców i częściowo zdobienie uzyskanej w ten sposób powierzchni. Ornamentyka drań odpowiada klasycznym regułom sztuki dackiej, wątek wyftąw-jący w centrum płaszczyzny zastosowano w nieco innym układzie na naszyjniku ae skazbu w Tosnrlo *kzs>sj ni ąj kolo Aiud <N. Fetticb 1953, ryc. 191, la).

•    N- Fettich 1953, ryc. 25. Hlidrie stylowo jest też zdobienie zakończenia Sr—ni u/ z łkam Micż-Dtriof (V. Pirvan 1929, ryc. 384).

•Nr- ap- J. Filip 109, a Ul a.; L Nestor 1937-1949, & 19 n.: F. R. H sd a 1999. i 31. tafaL 15; por. tet    ^|*^t-^ł 11

• Far. C. Mossler 1991, & 75 ił, cyc. 469, 47. Zbliżony naszyjnik znamy też ae ttn i—ic U. U P ił 1993, taki. XV 2), może on tu jednak łączyć się z nie-bcaą grapę zabytków starszych, aa. aa. fibul srn mnlateńskich.

•    Bmśmrmf wyżej i przypis 99.

•    B. likeler OM, a. 139) oku 91 a ją jako tomues — zapewne omyłkowo fwyadaey).

CERAMIKA I MATERIAŁY Z OSAD

Stosunkowo liczną grupę znalezisk, szczególnie ze stanowisk bułgarskich. tworzy ceramika ^Wł. Niestety szereg naczyń zaginęło^tn, a z wielu obiektów znane są tylko niewielkie fragmenty. Spośród naczyń ręcznie lepionych^m można wyróżnić miskę stożkowatą (Bajlovo) i kubek stożkowaty (Górna Malina), a ponadto większe garnki, które być może służyły za urny. Ceramika toczona jest reprezentowana przez dzbany (Ca-revec, Galicę. Padea), garnek baniasty (Altimir), kubek (Sofia-Podueni), smukły garnek ucha ty (Galicę, Karpaćevo) oraz bezuchy (Sofia-Podu-eni^m). Są to wszystko formy miejscowe lub powstałe pod wpływem ceramiki greckiej, nie posiadające nawiązań w ceramice kultury lateńskiej. Niestety ich precyzyjna chronologia nie została opracowana^m. Wyróżnia się tylko dzbanek z Padea, który też jednak nie przedstawia klasycznej formy lateńskiej, a przede wszystkim waza dwuuszna z Ciu-percenii Yechi. Ta ostatnia należy do typu znanego z wielu cmentarzysk kultury lateńskiej strefy Skordysków i w południowych Węgrzech ™. Ceramika kultury lateńskiej została znaleziona ponadto w omawianych niżej osadach z Oltenii, a kilka skorup z naczyń grafitowych odkryto też na terenie antycznego Seuthopolit. Te ostatnie mogą się jednak łączyć ze starszymi wpływami kultury lateńskiej — z okresu przed powstaniem grupy Padea-Panagjurski Kolonii.

Jedną ze specyficznych cech omawianej grupy kulturowej jest fakt, że jej materiały są znane prawie wyłącznie z cmentarzysk. Na możliwość istnienia w Liljaće osady współczesnej omawianym zespołom grobowym wskazuje znalezisko wspomnianej już wyżej fibuli oraz nożyc typu lateńskiego*⁷⁷. Bogatszy zestaw materiałów i obiekty z ceramiką

Znamy ją z cmentarzysk: Altimir <2 okazy), Bajtowo, Caresec. Ciupercaui Vechi, Galiće, Górna Malina Karpaćero, Komirm. Knvm Bara, Makorean, Padaa, Panagjurski Kolonii, Sofia-Podueni, Fraca. ^m Z Babeni, Bukjovci. Lesśćeri, Pnotte

® Znane z: Altimir, Bajtowo. Carewec, Garna Matma. Padaa. Panagjuraki Ke-

lonM.

w Naczynia toczone odkryto też w Panagjumki Ketonu. O IrdHwr wykonania fragmentarycznie zachowanych naczyń z poanatatyeh odejMowaiei brak daaycfa.

» Wstępne próby klasyfikacji chrooołogiczncj ceramiki | łtfo czaao przeprowadzili D. Coster (IMS) i ML Cićikora (19S2).

» Par. J Todoroyić IMS. s. 42 ą, tabL Xm, | B XXII | XXX | | XXXII 4, 5, XXXV f, XXXVIII X I. XXXIX x X Lvm 2; L Hunyady ISO, tafaL LXV-ŁXVI 1-11; Ł Spajić IMS. tabL XXVI 44.

^m W literaturze spotyka cię ogólnikowe Bułgarii, głównie w oparciu o i nulrrislrs (V. Mikos 1923, a. 15®, Bjala Branka (V. Mikos ISO® s 5#>. Gi

ikot

Hn 9

3

2010/03/01 23:i