S5008466

$4

ta rżyskach typu Panagjurski Kolonii, a także później, w okresie rzymskim. na cmentarzyskach typu trackiegoⁿ, można uważać za przejaw trwania miejscowej tradycji. Podobnie można tłumaczyć niektóre dalsze, rzadko spotykane zwyczaje, w szczególności domniemane palenie konia ^m wraz ze zmarłym wojownikiem oraz pochówek z popielnicą przykrytą płytką kamienną z Sofii-Podueni. Obecność w grobach kości zwierzęcych (wyjąwszy końskie) może być efektem wpływów kultury lateńskiej **. Wydaje się zaś, że rytualne gięcie broni (mieczy, grotów włóczni i noży bojowych) prawie bezspornie należy uznać za element przejęty z kultury lateńskiej, gdzie było ono powszechnym zjawiskiem w grobach ciałopalnych **.

Reguły wyposażenia grobów znane z cmentarzysk typu Padeo-Panagjurski Kolonii również nie są kopią zwyczajów obserwowanych w zespołach innych grup kulturowych, choć najwięcej elementów wspólnych w tej dziedzinie łączy nasze groby wojowników z grobami wojowników kultury lateńskiej. Zbieżność dotyczy zwłaszcza dużej częstotliwości występowania długich mieczy dwusiecznych, a ponadto całego zestawu typów broni. Pełny skład uzbrojenia z młodszych grobów kultury lateńskiej obejmował obok miecza 1-2 groty włóczni, części tarczy, a ponadto nieco rzadziej nóż bojowy i metalowy pas-łańcuch^8S. Ten sam zestaw

» For. np. L. G e to v 1970: D. A1 a d żo v 1965 (kurhan I groby 5 i 7. grób 3 z kurhanu nr V).

■ Informacje na ten temat (B. N i kolo v 1965. s. 174. 184) nie podają ilości odkrytych kości końskich. Z uwagi na istnienie w okresie poprzednim w Tracji zwyczaju umieszczania w grobach koni (por. przypis 12) można się domyślać kontynuacji tego zwyczaju w zmienionej formie w postaci palenia konia na stosie. Intrygujące że groby kultury lateńskiej ze szkieletem końskim wystąpiły też unikatowo w Jugosławii, w Belgradzie-Karamburmie i Odźaci (J. Todorović 1968, s. 17, 26, 28: I*. Roediger 1904) oraz być może w Kostolacu (M. Kosorić 1960), w Siedmiogrodzie (por. rozdział II) i Szampanii (R. Joffroy, D. Bretz--Mahler 1959. s. 26, 32).

** Obecność w grobach kości zwierzęcych jest zjawiskiem powszechnym i bardzo typowym na terenach celtyckich (por. np. Z. Woźniak 1970, s. 82 n.), występowały też one jednak sporadycznie w epoce poprzedniej na ziemiach trackich (por. np C. Pr emsizov a 1962, &. 181).

** Rytualne zgięcie przedmiotów metalowych zaobserwowano też sporadycznie na cmentarzysku w Ferigile (A. V u 1 p e 1967, tabL XV. 4; XVII 10, 11, 16, 18; XVIII 10; XX 9. 12). Jest to jednak w środowisku póżnohalsztackich grup kulturowych tej części Europy bardzo rzadki ewenement i słuszniejsze jest wiązanie masowego pojawienia się tego zwyczaju na cmentarzyskach typu Padea-Panagjurski Kolonii z zachodnim, lateńskim wpływem.

■* Por. np. M. V. Garaśanin 1963; D. Krstić 1958-1959, s. 45 n., tabl. I-n;J. Todorović 1968, ryc. 12. Oczywiście zespoły z pełnym zestawem uzbrojenia są rzadkie, podobnie jak i na naszym obszarze.

pojawia się też często w grobach typu Padea-Panagjurski Kolonii, z tym że pasy-łańcuchy są rzadko spotykane. Szczególnie ważną cechą jest tu współ wy stępowanie miecza i noża bojowego oraz sporadyczna obecność metalowego pasa, są to bowiem cechy nie znane poza kręgiem kultury lateńskiej. Wystąpienie w grobach niekiedy nożyc i ostróg znajduje również odpowiedniki na terenach celtyckich^M, obecność zaś wędzideł jest dla odmiany przejawem miejscowej tradycji^u. Hełmy są znane tak ze starszych zespołów miejscowych, jak i z grobów kultury lateńskiej Pozostałe elementy reguł rządzących wyposażeniem grobów, takie jak stosunkowo rzadkie występowanie zapinek^tT, ceramiki oraz (wyjątkowe) pojawienie się w grobach wojowników torquesów **, wydają się być cechami lokalnymi cmentarzysk typu Padea-Panagjurski Kolonii. Choć bowiem ze źródeł pisanych i ikonograficznych wiadomo, że Celtowie nosili naszyjniki, są one znane prawie wyłącznie z wczesnych grobów kobiecych kultury lateńskiej.

—

^M Nożyce należą do dość częstych znalezisk w grobach kultury lateńskiej (por. np. J. Todorović 1968, s. 77, ryc. 7, 11, 12; J. Filip 1956, s. 178; M. Ko-sorić 1960, ryc. 1). Ostrogi pojawiają się rzadko i to w najpóźniejszych grobach kultury lateńskiej (por. np. S. Ercegovic 1961: J. Todorović 1968, s. 77 n., tabl. IV 5, XVIII 10). Dość częste są za to w znaleziskach z oppidów celtyckich (J. Filip 1956. s. 176; J. Meduna 1961a, tabl. 29; tenże 1970a. tabL 11/1). Odmiennego typu zbieżność stanowi rzadkość w inwentarzach grobowych tak kultury lateńskiej, jak i omawianych — małych noży („kuchennych”).

^B Wędzidła pojawiły się powszechniej w grobach w okresie halsztackim i stały się trwałym elementem wyposażenia grobów strefy trackiej aż do początków III w. p.n.e. (por. wyżej). W grobach zaś kultury lateńskiej (wyjąwszy groby z wozami) należą do znalezisk unikatowych i mogą być wskaźnikiem wpływów potudniowo-- wschodnich. Z Siedmiogrodu znamy je z Aiud — 2, Dśbica, Dezmiru, Media?, Sanduleęti i Toarcla (por. rozdział II). J. Todorović (1968, s. 78) przytacza z Serbii i przyległych rejonów 5 okazów.

« Por. M. Rusu, O. Bandula 1970; M. Rusu 1969; J. Todorović 1968, s. 72 n.; G. Barruol, G. Sauzade 1969, s. 21 n.

ⁿ W grobach wojowników celtyckich regułą jest występowanie jednej fibuli. Zapinki są też częstym składnikiem inwentarzy późnohalsztackich grobów z bronią na terenie Tracji i Dacji.

" We wczesnych fazach kultury lateńskiej naszyjnik stanowił bardzo częsty i charakterystyczny składnik wyposażenia grobów kobiecych. Z późniejszych cmentarzysk torąuesy nie są znane, a źródła ikonograficzne (np. słynny „umierający Gal”, głowa z Mśeckich 2ehrovic) i pisane dowodzą, iż w epoce późniejszej były noszone przez mężczyzn (por. np. J. Dćchelette 1927, s. 773 n.: P. Bieńkowski 1928, s. 77 n., ryc. 127a-b; J. Moreau 1958, s. 72 n.; T. G. E. Powell 1958, s. 70 n.). Nieco rzadziej niż współcześnie na terenach celtyckich występowały naszyjniki w grobach póżnohal^^^HH^Hti Vesdfi jaówni^Pkobiecwh. a ściślej nie zawierających broni (por. np.

I