28079 ScannedImage 2

. 162 MACIEJ TOMAL

w IX w. Do tego czasu (choć niekiedy także później) zwolenników Ana-na nazywano ananitami.¹

Karaimizm powstał w opozycji do judaizmu rabinicznego (będącego przedłużeniem tradycji faryzejskiej) poprzez odrzucenie tzw. Prawa ustnego, czyli dokonanych przez rabinów (tanaitów i amoraitów) rozwinięć, komentarzy i uzupełnień oraz superkomentarzy do praw zawartych w Prawie pisanym zebranych przede wszystkim w Pięcioksięgu. Prawo ustne zawarte zostało w fundamentalnych - obok Biblii hebrajskiej - dziełach judaizmu, Misznie i Talmudzie (Gemarze).

Podstawową zasadą ruchu karaimskiego było więc uznanie Biblii hebrajskiej za jedyne źródło wiary i prawa. Wszystkie prawdy miały być wywodzone bezpośrednio z Biblii w oparciu o literalne, dosłowne rozumienie jej tekstu, a nie np. o jego interpretację alegoryczną. Jednak niektóre zasady hermeneutyki biblijnej zostały zaczerpnięte z judaizmu .rabinicznego. A. Harkavy wymienia zasady interpretacji Biblii, które - według niego - miał stosować założyciel ruchu, Anan, a wśród nich: (1) kal wa-chomer (a minori ad maius), (2) gezera szawa (wnioskowanie na podstawie dwóch praw), (3) binjan aw mi-ktow echad (wyprowadzanie wniosku z jednego ustępu Biblii). Te trzy zasady zaczerpnięte są spośród trzynastu, które sformułował rabin Ismael. Poza nimi jednak w egze^ezie karaimskiej szerokie zastosowanie znalazła zasada hekesz (analogii)."

W karaimizmie nie było jednak interpretacji obowiązującej i każdy uczony mógł jej dokonywać indywidualnie. W okresie od VIII do IX wieku obserwujemy więc dominację indywidualistycznego podejścia do Biblii, co zaowocowało mnogością opinii w łonie ruchu. Sformułowanie doktryny karaimskiej dokonało się w dwóch etapach. Pierwszego jej ujęcia dokonał Juda Hadassi w połowie XII wieku, a ostatecznie sformułował ją Eliasz Baszjasi pod koniec XV w.

Doktryna karaimska opiera się na wierze wyrażonej w zasadzie, że Bóg przekazał przez Mojżesza Torę (Prawo pisane), która zawiera prawdę doskonałą, pełną, nie wymagającą uzupełnień i zmian, jakich dokonywali rabini, kwalifikując je - dla nadania boskiego autoiytetu - jako Prawo ustne. W karaimizmie nie ma jednak ustalonej stałej liczby praw religijnych.

Ze względu na tę cechę, szczególnie widoczną w pierwszych wiekach istnienia ruchu, trudno jest ustalić ostateczną listę wszystkich rozbieżności pomiędzy karaimizmem a judaizmem rabinicznym. Ale są takie prawa

¹ S. Pinsker uważał, że ananici byli jednym z ruchów antyrabinicznych VIII w., który z czasem został wchłonięty przez karaimizm - zob. S. P i n s k e r: Lickule kadmoniot. Zur Gescliichte des Karaismus und der karaischer Literatur, Wien 1860, s. 21 -24.

'A. Harkavy: Studien und Millheilungen aus der Kaiserlischen Oeffentlischen Bi-biiothek zu St. Petersburg, St. Petersburg 1903, s. XI-XII.

• ■

. i zasady religijne, które niezmiennie stanowią przedmioty polemiki. Do tych należą m.in. zasady związane z ustalaniem kalendarza religijnego.

Ustalając początek miesiąca, karaimi opierali się aż do XIX w. - poza .wyliczeniami - na obserwacji nowiu, podczas gdy w judaizmie rabinicz-nym przyjęto już w IV wieku kalendarz stały. Ponadto rozbieżności pomiędzy judaizmem rabinicznym a karaimizmem dotyczyły zasad obchodzenia dni świątecznych i szabatów. W szczególności karaimi nie uznawali przepisu, zwanego w judaizmie eruw (dosł. „zmieszanie”). Znosił on bowiem - do pewnego stopnia - zakaz podróżowania i przenoszenia przedmiotów w szabaty i święta. Natomiast oni nie uznawali żadnego z typów eruwu (chodzi o eruw chacerot oraz eruw techumim). Wcześni karaimi uważali wręcz, że w szabaty w ogóle nie można opuszczać domu (chyba że w grę wchodzą potrzeby fizyczne lub wymogi kultu religijnego).¹ Uważali oni eruw za pogwałcenie prawa.^{2 3} A. Geiger twierdzi, że karaimi są w tym wypadku kontynuatorami tradycji saducejskiej.'

Wynikiem dosłownej interpretacji Pisma była też rozbieżność dotycząca obchodzenia święta Szawuot (Tygodni). Według Kpł 23,15-16 święto to ma się rozpoczynać pięćdziesiątego dnia po obrzędzie potrząsania snopa, który przypada nazajutrz po szabacie. Zgodnie z tradycją rabiniczną „szabat” oznacza tu dzień świąteczny, święto Pesach, czyli wspomniany obrzęd przypada 16 nisan. Tymczasem karaimi interpretują „szabat” dosłownie, w związku z czym Pesach obchodzą zawsze pierwszego dnia tygodnia, czyli nazajutrz po szabacie. Taka interpretacja jest zbliżona do tradycji betusjańskiej (późna forma saduceizmu).⁴

II. GENEZA KARA1MIZMU

Według wczesnych karaimów - jak Jakub Kirkisani⁵ - prekursorami ruchu karaimskiego byli kapłani Sadok i Betus, uczniowie Antygona z Socho. Pogląd ten był podtrzymywany przez średniowiecznych rabinów, przy czym Sadok i Betus byli dla nich prekursorami ruchów heretyckich (hebr. minim). Juda Halewi w Sefer ha-Kozari zaznacza jednak,

1

   Opinię tę podzielali Anan, Benjamin Nahawendi oraz Sachl ben Macliach; za B . R e -v e 1: The Karaite Halacha and lis Relation to Sadducean. Samaritan and Philonian Ha-lacha, w: Ph. B i r n b a u m (ed.), Karaite Studies, New York 1971. s. 40-41.

2

   Tak J. H ad a s s i, Alphabeta, s. 182-183, 242; cyt za B. R e v e I. jw„ s. 39.

3

   A, G e i g c r, Nachelassene Schńften, Bd. III, s. 290. Krytykę tego stanowiska przeprowadzi! m.in. B. R e v e I, jw., s. 38-40.

4

   B. R e v e 1, jw., s. 42-44; tam także polemika z tym poglądem.

5

Jakub Kirkisani: Kitab al-anwar wa-l-marakib. ed. L. N e m o y. vol. 1, New York 1939. s. 6-7.