55615 ScanImage034 (2)

72

sprzężanej, areał pól uprawianych przez jedną rodzinę mógł być większy Uzyskiwano go kosztem lasu wchodzącego w zasięg terytorium działalność gospodarczej wspólnoty.

Hodowla zwierząt udomowionych, podobnie jak uprawa ziemi, byk znana mieszkańcom Północy europejskiej od neolitu, a jej rozwój zależai głównie od możliwości wypasowych, a więc od ilości łąk kośnych i pastwisk. W strefie lasów mieszanych przestrzenie wolne od puszczy, poroś-nięte trawą, a także krzewiaste poszycie lasów liściastych, zapewniały dostateczne możliwości wypasu stad. Nieco trudniejsze warunki dla hodowli były w południowej peryferii strefy tajgowej, gdyż korzystać można było tylko z łąk w dolinach rzek i nad jeziorami, wykluczając możliwości wypasu leśnego.

Analizy zwierzęcych szczątków kostnych, odkrywanych w obrębie badanych siedlisk informują, że Finowie Zachodni hodowali wszystkie gatunk zwierząt typowa dla strefy leśnej, a więc bydło, konie, kozy, owce i świnie Struktura gatunkowa utrzymywanych stad była zróżnicowana i zależała od charakteru środowiska naturalnego. Liwowie hodowali głównie świnie i bydło (V.I. Całkin, 1961, s. 211; 1962, s. 18n). Zdaniem badaczy fauny strefy leśnej, Świnia była pierwszym oswojonym zwierzęciem zaraz po psie (I.T. Pronina, V.E. Garrut, 1957, s. 172). Między VI a VIII w., jak wykazały analizy szczątków kostnych odkrytych w badanych osiedlach, ponać 50% wszystkich utrzymywanych przez Liwów zwierząt stanowiła Świnia (E. Śnorc, 1961, s. 93). W środkowym i górnym dorzeczu Dźwiny hodowano przede wszystkim bydło (66% szczątków kostnych), przy całkowitym braku kości świni (J. StankieviĆ, 1960, s. 90).

Bydło hodowane przez Finów Zachodnich reprezentowało odmianę niskiej, cienkonogiej rasy leśnej (Bos taurus brachyccros), przystosowanej do półdzikiej hodowli. Odkrywane szczątki kostne bydła pochodzą z osobników dorosłych, przy niewielkim udziale młodych byków' (V.I. Całkin, 1961. s. 205). Można domyślać się, że krowy zabijano dopiero wtedy, gdy przestawały dawać mleko, byki zaś w wieku cielęcym - stąd mało kości, które gorzej się zachowują, gdy pochodzą od młodych osobników.

W ciągu całego I tysiąclecia w warstwach kulturowych osiedli spotyka się bardzo niewielki procent szczątków kostnych koni, co może wiązać się & zwyczajowym zakazem spożywania koniny. Koń bowiem był zwierzęciem wyjątkowo cenionym jako siła pociągowa i do jazdy pod wierzch. lego wizerunek przedstawiany jest w drobnej plastyce, powszechny był także zwyczaj chowania konia wraz zc zmarłym właścicielem (L.A. Gołubicva-1981, s. 87). Zdaniem wielu badaczy, na obszarze między Zatoką Fińską jeziorem Ładoga i w dorzeczu Vuoksy, jeszcze we wczesnym średniowieczu hasały stada półdzikich koni o pokroju zbliżonym do tarpana, które były odławiane i przyuczane do jazdy wierzchem (K. Vilkuna, 1967, s. 30-39)-W wiekach średnich, a zapewne także znacznie wcześniej były przedmiotem wymiany handlowej.

Finowie Zachodni hodowali także znaczne ilości owiec i kóz, które w sezonie letnim przetrzymywano na polanach międzyleśnych lub na wyspach rzek i jezior (S.l. Koćkurkina, 1982, s. 154).

Szczątki kostne psa znajdowane są w obrębie wszystkich badanych osiedli. Reprezentują okazy padłe w różnym wieku, najczęściej zachowane jako cale szkielety, być może celowo grzebane po zejściu (V.I. Całkin, 1961, s. 212).

Jak dotąd nie odkryto w obrębie osiedli zachodniofińskich pomieszczeń jednoznacznie określanych jako chlewnie czy obory. Przypuszcza się, że zimą bydło rogate, owce, kozy i konie trzymano w zagrodach, w ilości koniecznej dla reprodukcji stada wiosną i dla utrzymania gospodarki mlecznej (H. Moora, A. Ligi, 1969, s. 124). Obecność nawozu w przejściach między budynkami gospodarstwa wskazuje na umieszczaniu tam lekkich zagród dla zwierząt, zadaszonych, pozbawionych ścian bocznych, z ruchomą zagrodą (A.N. Kirpićnikov, 1979, s. 60). Sugeruje się także możliwość przetrzymywania zwierząt zimą w obrębie niezabudowanej części osiedla (J. Stankicvić, 1960, s. 90-91). Ze względu na warunki klimatyczne okres przetrzymywania stada w obrębie gospodarstw dochodził do ośmiu miesięcy. Przypuszcza się więc, że zatrzymywano na zimę tylko okazy wyselekcjonowane spośród większości sprzedawanej lub przeznaczonej na ubój. Wiąże się z tym problem gromadzenia potrzebnej dla zwierząt paszy.

Zbiór traw i liści w tej strefie klimatycznej, możliwy jest od 12 czerwca do 15 sierpnia. Trawy, młode krzewy i liście ścinano koserami, a właściwie ich lokalną odmianą wschodnią, zwaną przez Finów ,,Vikate” (K. Vilkuna, 1972, s. 695, ryc. 3). Używano także drewnianych grabi i wideł takich, jak znane z odkryć w Starej Ładodzc i Nowogrodzie (V.P. Levaseva, 1956, s. 91). Zbiorem paszy na zimę zajmowały się głównie kobiety i dzieci.

Gospodarka rolno-hodowlana w niewielkim tylko stopniu ograniczała rolę myśliwstwa, rybołówstwa, bartnictwa i zbieractwa. Myśliwstwo i rybołówstwo były zawsze bardzo ważnymi zajęciami gospodarczymi Finów Zachodnich. Dysponowali bowiem ogromnymi przestrzeniami leśnymi z bogactwem różnorakiej zwierzyny oraz wielką liczbą jezior i rzek obfitujących w ryby. Znajdowane w obrębie badanych osiedli szczątki kostne zwierząt dzikich, reprezentują głównie gatunki mięsne takie, jak łoś, sarna, żubr, dzik, zając, rzadziej niedźwiedź, ryś czy lis (V.I. Całkin, 1961, s. 216-217). Znacznie mniej notuje się szczątków kostnych zwierzyny futerkowej, co tłumaczy się zwyczajem przynoszenia do osiedla tylko ściągniętej skóry. Polowano także na ptaki: głuszce, cietrzewie, jarząbki (E. Śnore, 1961, s. 95).

Na zwierzynę futerkową polowano przy pomocy łuku i strzał z grotami żelaznymi o liściowatych i wydłużonych kształtach, lub w formie zrzynku z poprzecznym ostrzem (ryc. 25, 7). W powszechnym użyciu były także strzały robione z kości, które nie niszczyły futerka upolowanego zwierzęcia (J. StankieviĆ, 1960, s. 90). Myśliwemu często w wyprawach towarzyszył pies.