56846 img159

Kultura i fetysze

Kultura i fetysze

"I .

?{■/ ■

szonego jakby do ciągłego usprawiedliwiania się z własnego bytu. „Ptaszek śpiewa - powiadają - ale ptaszek nie zajmuje się ornitologią. Filozofem jest ten, kto filozofuje, nie zaś ten, kto mówi o filozofii". Daremne przestrogi! Kolejno powstające, ponawiane co chwila próby filozoficznej rekonstrukcji świata poświęcone są w połowie nadal wstępnym wykładom, które mają ujawnić sens i doniosłość owych konstrukcji w całości ludzkiego myślenia. Sytuacja ta daje się wytłumaczyć, na razie wszakże przyjmijmy ją jako rzecz daną, jako obyczaj dobrze utrwalony, i nie pytając, czy godziwy jest, czy oburzający lub śmieszny, przystosujmy się skromnie do jego wymagań; jakoż w granicach tego obyczaju właśnie mieści się wykład, który podjąć zamierzamy. A zamiar nasz na tym polega, aby uprzytomnić sobie, co jest wspólnego w wielości takich samookreś-leń, w których filozofię rozumie się jako pogląd na świat; zarazem -czym wszystkie takie rozumienia od innych się odróżniają.

Rozmaite sposoby pojmowania przez filozofów treści własnego zawodu podzielimy na cztery grupy; będzie to podział z domieszką konwencji, jak zawsze w takich przypadkach, kiedy ustala się granice sztywne na materiale, w którym naprawdę przejścia między poszczególnymi działami są płynne. Atoli myśleć to zawsze dzielić coś, co trudno podzielne.

Wyróżniamy tedy takie oto cztery główne propozycje w sprawie miejsca filozofii w całości czynności poznawczych.

■ 1. Propozycja scjentystyczna. Opiera się ona nade wszystko na przekonaniu, że cokolwiek ma autentyczną wartość poznawczą w naszych umysłowych zabiegach, ma ją o tyle, o ile zbliża się do modelu nauk eksperymentalnych lub dedukcyjnych; filozofia w tradycyjnym rozumieniu wyrastała, niczym nowotwór, na białych plamach wiedzy pozytywnej i razem z postępem nauk szczegółowych musi bądź zniknąć bez reszty - wyparta w swoich aspiracjach przez myślenie naukowe - bądź też przeobrazić się w pewną szczególną gałąź wiedzy, podporządkowaną ogólnym rygorom dowodzenia i wyraźnie co do zakresu określoną; będzie to mianowicie teoria nauki albo metodologia nauki. Projekt ten, albo raczej pro-18

Zakresowe i funkcjonalne rozumienie filozofii

roctwo, ale proroctwo połączone z jawną afirmacją przewidywanej perspektywy śmierci dla filozofii, stanowi, jak wiadomo, tradycyjną wiarę doktryn pozytywistycznych. Jednakże interpretacja sejentys-tyczna ma również niemałe oparcie w tradycjach marksizmu, mianowicie w znanych rozważaniach Engelsa, zawartych w szczególności w tekstach Anty-Diihringa i Dialektyki przyrody: to, co ocaleje z biegiem czasu z dawnego korpusu filozofii, mieści się bez reszty w granicach logiki formalnej i dialektyki; innymi słowy - filozofia racjonalnie pojęta nieuchronnie musi ulec redukcji do metodologii nauk; z chwilą gdy obraz świata wysnuwamy z jego rzeczowej analizy, wszelka filozofia staje się zbyteczna, a wiedza pozytywna wystarcza najzupełniej zarówno co do metody, jak co do rezultatów. Stąd też materializm nie jest żadną osobną konstrukcją metafizyczną, ale po prostu postawą myślową, mianowicie pojmowaniem przyrody taką, jaka jest, bez dodatków ubocznych. Innymi słowy, wolno nam powiedzieć, że materializm nie jest filozofią, ale antyfilozofią właśnie, mianowicie takim sposobem myślenia, który nie dopuszcza do naszego obrazu świata żadnych uzupełnień spekulatywnych, ale zaspokaja się wynikami wiedzy pozytywnej, te zaś, jak należy sądzić, same przez się interpretują się dostatecznie i nie wymagają pozanaukowych objaśnień. Filozofia we właściwym sensie słowa jest tedy idealizmem, mianowicie wysiłkiem wzbogacania obrazu świata przez urojenia spekulatywne i fikcyjne byty. Koniec idealizmu - koniec filozofii. Człowiek wyemancypowany znajdzie wszystkie swoje satysfakcje poznawcze w aktualnych wynikach poszczególnych nauk.

2. Propozycja transcendentalna. Używamy tej nazwy z braku lepszego skrótu. Wedle tej propozycji filozofia jest, albo stać się powinna, pewną nauką szczególną, która ani w rygoryzmie myślowym i precyzji, ani w niezawodności wyników żadnym innym naukom nie ustępuje. Mimo to nie korzysta ona z żadnych rezultatów pozostałych nauk, nie zakłada niczego jako gotowego osiągnięcia, jest bezwzględnie autonomiczna, porusza się niejako sama siebie pociągając, a metodę myślenia ma swoistą i do żadnych innych nie-sprowadzalną. Szczególnie podkreślana cecha wyróżniająca filozofii

swfissfnpasw

19