56884 sytacja liryczna sytuacja narracyjna

SYTUACJA KOMUNIKACYJNA -- SZARADA 555

częściowo przez zawarte w niej relacje, częściowo zaś za sprawą przytoczonych wypowiedzi postaci; w pewnych typach prozy narracyjnej, np. reprezentującej -*■ behawioryzm, s.d. zyskuje znaczną samodzielność. W sposób szczególny s.d. kształtowana jest wówczas, gdy mówi tylko jedna osoba, czyni to jednak w taki sposób, jakby była w bezpośrednim kontakcie z interlokutorami, którzy oddziaływują na tok jej wypowiedzi; jest to zjawisko charakterystyczne dla -> monodramu, -* monologu wypowiedzianego oraz pewnych odmian liryki. Por. sytuacja narracyjna. mg

Sytuacja komunikacyjna zob. Literacka sytuacja komunikacyjna

Sytuacja liryczna — sytuacja nadawcza determinująca w utworze sposób mówienia -* podmiotu lirycznego. Określa ona usytuowanie podmiotu wśród okoliczności przedmiotowych, społecznych i psychologicznych przedstawionych w utworze lirycznym (-+ liryka), motywujące zawartość i kształt -*■ monologu lirycznego. Najbardziej uniwersalnym typem s.l. jest sytuacja wyznania, odpowiadająca bezpośredniomu wynurzeniu uczuciowemu konkretnej jednostki. Skonwencjonalizowane formy s.l. znajdują się w szeregu tradycyjnych gatunków lirycznych, w których właśnie podmiotowa sytuacja wypowiedzi jest elementem konstytutywnym (np. -* alba, -* propemptikon, -*■ hymenaeus, -> pa-raklausithyron, -* serenada). W różnych formach -+ liryki pośredniej i opisowej sJ. występuje w ścisłych związkach z elementami -> sytuacji narracyjnej. Niekiedy charakteryzuje ją silne napięcie dialogowe (zwłaszcza w liryce inwoka-cyjnej), co w krańcowych przypadkach zbliża ją do sytuacji dramatycznej.

Lit.: E. Balcerzan, „Sytuacja liryczna” — propozycja dla poetyki historycznej, [w zbiorze:] Studia z historii i teorii poezji, Seria II, red. M. Głowiński, 1970. tk

Sytuacja narracyjna (niem. Erzahlsituatioń) — przedstawiona w utworze lit sytuacja komunikacyjna: okoliczności, w których znajduje się w utworze epickim -*■ narrator rozwijający swą opowieść (-> narracja). Stopień jawności s.n. w dziele może być rozmaity — od niezauważalno-ści (zwłaszcza w powieści realistycznej) do manifestacyjnej pierwszoplanowości (np. w -> poemacie dygresyjnym). Jest ona szczególnie wyraźna wówczas, gdy czytelnik poznaje narratora w trakcie formowania opowieści, a więc przede wszystkim w narracji w pierwszej osobie. Rozróżnia się tutaj pisaną s.n., gdy narrator przedstawiany jest w trakcie prowadzenia narracji epistolarnej, dziennikowej, pamiętnikarskiej itp., oraz s.n. ustną, gdy obserwujemy narratora w trakcie wypowiadania relacji (zjawisko charakterystyczne dla -* gawędy, -* monologu wypowiedzianego, -* skazu). Jednym z elementów s.n. jest również stosunek opowiadającego do bohaterów i przedstawionych zdarzeń (-» dystans narratora).

Li t.: F. Stanzel, Die typischen Erzahlsituationen im Roman, 1955; B. Romberg, Studies in the Narrative Techniąue of the First-Person Novel. 1962. mg

Syzygia (gr. syzygia = zjednoczenie, sprzężenie; ang. syzygy, fr. syzygie, niem. Syzygie) — w -* metryce antycznej połączenie 2 pojedynczych -> stóp w dypodię, a więc jednostkę metryczną wyższego rzędu (-» metrum), aos

Szabdalankara zob. Alankara

Szanta (< fr. chant — śpiew, śpiewanie) — pieśń żeglarska, śpiewana zazwyczaj w trakcie przygotowywania sprzętu do wypłynięcia na wodę oraz w czasie odpoczynku żeglarzy po tych pracach. Sz. nazywane są także zjazdy i spotkania żeglarzy, podczas których pieśni mówiące o ich pasjach, zajęciach i przeżyciach śpiewane są przez zespoły lub indywidualnych wykonawców. Por. marynistyczna literatura, tk

Szarada (<fr. charade, ang. charade, niem. Scharade, ros. uiapada) — powstała w XVI w. we Francji, a szczególnie popularna w XIX w. odmiana wierszowanej -» zagadki. Stanowiący jej rozwiązanie wyraz odgaduje się przez stopniowe rozszyfrowywanie brzmień jego kolejnych sylab lub części, będących jednocześnie samodzielnymi jednostkami znaczeniowymi, omownie określonymi w poszczególnych fragmentach utworu, jak np. w takiej staropolskiej szaradzie:

Moim pierwszym Włoch rzeka jedna się mianuje, A nawet gdy co po czym zwykle następuje, Moje drugie szczególniej to tylko wyraża:

Co tych smuci, tych cieszy, a tamtych obraża. Moje wszystko zaś pewne przypadki opiewa. Które lub prozą pisze lub się wierszem śpiewa.

(Rozwiązanie: powieść)

Por. logogryf. tk