logo15

116 Wstęp do nauki o komunikowaniu

■ sytuacja komunikacyjna mieści się - wraz z przymusami tematyczno-retoryczny-mi - w kategorii przymusów świata dyskursu⁴,

■ wzięcie pod uwagę kompetencji paralingwistycznej (mimika, gestualność) wskazuje na uznanie wielokodowości i wieiokanałowości komunikacji.

W reprezentowanym tu przez Catherine Kerbrat-Orecchioni podejściem in-terakcjonistycznym uznaje się za cechy charakteryzujące proces komunikacji następujące zjawiska:

■ między fazą emisji a fazą odbioru zachodzi relacja wzajemnej determinacji,

■ te wzajemne determinacje dokonują się tyleż sukcesywnie, co równocześnie,

■ zarówno nadawca, jak i odbiorca powinni być traktowani jako <aktywni>,

■ należy uznać, że kod jest częściowo konstruowany w trakcie interakcji (komunikacji) (Kita 1998: 24).

Kapitalny model komunikacji społecznej ogłosił w roku 1967 francuski socjolog, założyciel sławnego Instytutu Psychologii Społecznej Komunikowania w Strasburgu, Abraham Moles (1920-1992). Wyjątkowość tego modelu polega na tym, że wychodzi on poza jednostkowy akt czy nawet proces, ukazując krążenie, swego rodzaju nieprzerwaną cyrkulację treści kulturowych w społeczeństwie (zob. rysunek 6.13.).

Na swoim wykresie Moles pokazuje rolę intelektualistów - wynalazców, konstruktorów, badaczy, artystów i w ogóle twórców, którzy stanowią element napędowy całego systemu, dając materiał dla socjokulturalnego obrazu, wytwarzającego pożywkę dla prasy, radia i telewizji, które upowszechniają uproszczone i przetworzone treści wśród społeczeństwa, które wytwarza ramy socjokulturowe dla świadomości twórczej elity intelektualnej, która itd., itd. Miejsce elity intelektualnej i mediów w strukturze społecznej ilustruje Moles osobnym wykresem (zob. rysunek 6.14.).

Piramida kultury według Molesa dzieli się wertykalnie na część „twórców” kultury i część jej „konsumentów”. Warstwy części lewej, odpowiadające „twórcom”, wyrażają ich liczby w setkach tysięcy, warstwy części prawej, odpowiadające „konsumentom”, wyrażają ich liczby w setkach milionów. To dlatego różnice między lewą i prawą nie są aż tak duże, jak by były, gdyby długość

O „świecie dyskursu”, który tworzy zespół dwóch składników, czyli sytuacja komunikacyjna i przymusy stylistyczno-tematyczne, tak pisze Kerbrat-Orecchioni: „Jest nieścisłością [...] wyobrażać sobie nadawcę jako kogoś, kto aby wytworzyć swój komunikat, dowolnie wybiera z zasobu swych zdolności mownych taką lub inną jednostkę leksykalną, taką lub inną jednostkę syntaktyczną i czerpie z tego ogromnego rezerwuaru bez innego przymusu jak to, ‘co ma do powiedzenia’. Pojawiają się (i - odpowiednio - kierują aktywnością dekodowania) dodatkowe przymusy, filtry, które zależą od dwóch rodzajów czynników (1) od konkretnych warunków komunikacji; (2) od tematycznego i retorycznego charakteru dyskursu, tzn. w przybliżeniu od przymusów ‘gatunkowych’” (Kerbrat-Orecchioni 1980:17).

MAKR0ŚR0D0WISK0

zastosowania

Rysunek6.13.Socjodynamiczny model cyrkulacji treści kulturowych w społeczeństwie według A. Molesa (1967) za L. Mikrutem (Mikrut 1969:23)

warstw lewej i prawej strony piramidy była przedstawiona w tej samej skali. Ze względu na stopień przygotowania do uczestnictwa w kulturze wyróżnia Moles siedem warstw społecznych: najniższa (i w skali światowej najliczniejsza, bo licząca koło miliarda osób) to analfabeci; najwyższa (licząca w skali światowej około pół miliona osób) to intelektualiści. Drugą po analfabetach warstwę tworzą ludzie, którzy wprawdzie umieją czytać, ale nie robią użytku z tej umiejętności, by korzystać ze środków komunikowania masowego; warstwę najliczniejszą po stronie twórców kulturalnych tworzą osoby z wyższym wykształceniem. Oni też wypełniają zawartość kanałów z treściami adresowanymi do konsumentów ze średnim i wyższym wykształceniem.