logo10

106 Wstęp do nauki o komunikowaniu

Większość modeli dyfuzji informacji z udziałem mediów - wbrew zapowiedziom komentatorów - nie ma ambicji całościowego ujęcia procesu komunikowania z uwzględnieniem jak największej liczby czynników wpływających na jego przebieg, ale się koncentruje na jednej zmiennej, którą może być na przykład wielość dróg informacji do odbiorcy, jak to przedstawia rysunek 6.4.

Rysunek6.4. Model dyfuzji informacji według M.G. Rogersa (Bishop 1971 s. 62) (za: M.E. Bishopem)

Model kontroli przepływu informacji (rysunek6.2.)redukujeobrazprocesukomu-nikacji społecznej do wpływu jednego czynnika na jego przebieg. Przedstawia ją jako linearną, tzn. jednokierunkową sekwencję zdarzeń. Linearność charakteryzuje wiele innych, zwłaszcza starszych modeli, w tym także model wszechmocy propagandy (rysunek 6.1.) oraz jeden z najgłośniejszych, znany jako model teorii informacji (rysunek 6.5.). Opracował go i opublikował matematyk Claude Shannon najpierw samodzielnie w roku 1948, ale jego ostateczna wersja ukazała się rok później, tzn. w roku 1949, jako wspólne dzieło Claudea Shannonai Warrena Weavera (Shannon, Weaver 1949).

Model ten składa się z 6 elementów: 1) źródła informacji (przekazów), 2) przekaźnika (nadawcy), 3) kanału, 4) odbiornika, 5) adresata (przekazów) oraz 6) źródła zakłóceń. Ten podstawowy model został uzupełniony przez współtwórcę cybernetyki Norberta Wienera dodatkowym, fakultatywnym elementem - sprzężeniem zwrotnym. Rozumie się przez to, że adresat może odpowiedzieć na przekaz albo - ujmując rzecz inaczej - źródło (informacji) może poznać reakcję adresata na przekaz (Wiener 1948).

Rysunek 6.5. Model teorii informacji według C. Shannona i W. Weavera (Shannon, Weaver 1949) (za Many Voices 1980:284)

Modele aktów I procesu komunikacji "J {JJ

Zgodnie z tym modelem „ogólnego systemu komunikacji” - jak go nazywali sami autorzy - wychodzące ze źródła informacji przekazy (na tym etapie jako komunikanda wedle naszej terminologii) otrzymują od przekaźnika (nadawcy) na początku swojej drogi do adresata postać sygnału, umożliwiającą dotarcie za pośrednictwem kanału do odbiornika, który odebrany sygnał dekoduje i przemienia go w postać przekazów, które mogą już cieszyć, smucić lub wzbogacać wiedzę adresata. Na drodze od przekaźnika do odbiornika przekazom, transmitowanym w postaci sygnałów, zagrażają różne zakłócenia (szumy).

Przedstawiając drogę przekazów od źródła do adresata, schemat Shannona/ Weavera skupia uwagę badacza procesu komunikacji na problematyce ich wierności, a więc na tym, czy przekaz odbierany przez adresata odpowiada przekazowi, który opuścił źródło. A grożą mu nie tylko wewnątrzukładowe niebezpieczeństwa zniekształcenia w trakcie kodowania, tzn. transformacji przekazu w sygnał, w trakcie transmisji sygnału oraz w trakcie dekodowania, tzn. transformacji sygnału w przekaz, ale także dodatkowe niebezpieczeństwa zniekształceń pochodzące spoza układu w postaci szumów, to znaczy na przykład interferencji innych sygnałów lub zakłóceń wskutek niestabilności napięcia.

Teoria informacji jest ogólną matematyczną teorią łączności i przekazywania wiadomości za pomocą sygnałów. Jej podstawowe, swojsko brzmiące pojęcia, jak informacja, wiadomość, sygnał, mają znaczenie szersze, bo ogólniejsze niż w mowie potocznej i nauce o komunikacji społecznej. Teorii informacji bowiem nie interesuje treść ani sens przekazywanych wiadomości, ale tylko stopień dokładności ich wersji na wyjściu i na wejściu. Istotą i zarazem miarą ilości informacji jest zaspokajanie przez nią niepewności (niewiedzy) odbiorcy: im niepewność co do treści wiadomości, czyli jej nieprzewidywalność dla odbiorcy jest większa, tym więcej informacji ona przynosi. Tym samym wielkość tej nieprzewidywalności, zwanej entropią, traktuje się jako miarę informacji, której jednostką jest bit (zwany też szanonem). Kiedy ojciec dwóch córek na wiadomość, że jedna z nich wychodzi za mąż, pyta która, odpowiedź ma wartość jednego bita. Odpowiedź na analogiczne pytanie ojca trzech córek ma wartość dwóch bitów.

Mimo swej matematyczno-technicznej istoty teoria informacji okazała się wielce inspirującą w wielu naukach społecznych. W latach 60. i 70. ubiegłego wieku rozpowszechnione było przekonanie, że jej paradygmat znajdzie zastosowanie w opisach i analizach organizmów biologicznych, procesów społecznych, a nawet zjawisk kulturalnych. Główna w tym zasługa twórcy cybernetyki Norberta Wie-nera (Wiener 1956).

Uproszczoną wersję tego modelu ogłosił Wilbur Schramm w roku 1954, uwypuklając to, co jest w nim najważniejsze, a mianowicie to, że istotą procesu