logo11

108 Wstęp do nauki o komunikowaniu

komunikacji jest zakodowywanie treści przez nadawcę i odkodowywanie jej przez odbiorcę oraz wynikająca stąd choćby częściowa wspólnota doświadczeń źródła, czyli nadawcy, i przeznaczenia albo ujścia, czyli odbiorcy.

108 Wstęp do nauki o komunikowaniu

DOŚWIADCZENIE

ŹRÓDŁA

UJŚCIA PRZEZNACZENIA

Rysunek 6.6. Model wspólnoty doświadczeń według W. Schramma (Schramm 1954)

W innej postaci graficznej kodowanie i dekodowanie przekazu jako najważniejszy element aktów komunikacji ukazuje się w modelu Charlesa Osgooda. W modelu tym uwydatnia się ponadto przemienność ról nadawcy i odbiorcy dwóch rozmawiających ze sobą osób.

Rysunek 6.7. Model komunikowania się jako konwersacji według Ch. Osgooda (za: W. Schrammem; Schramm 1971:24)

Występujący w tym modelu przekaz, który przeze mnie oznaczony został jako przekaz II, oznacza odpowiedź partnera konwersacji na odebrany przekaz od partnera I, ale może też służyć jako przykład sprzężenia zwrotnego w każdym innym akcie komunikacji. Przez sprzężenie zwrotne (ang. feedback), wspomniane w związku z modelem teorii informacji (rysunek 6.5.) rozumie się transmisję reakcji odbiorcy na odebrany przekaz. To dzięki sprzężeniu zwrotnemu nadawca się dowiaduje, czyjego przekaz do adresata dotarł i jak został przyjęty. W komunikowaniu interpersonalnym, zwłaszcza kowersacyjnym, sprzężenie zwrotne jest natychmiastowe, adresat przekazu reaguje nań w formie słownej i/lub niesłow-nej, co znacznie ułatwia partnerom dojście do porozumienia (Głodowski 2004).

Przeciwna sytuacja występuje w komunikowaniu masowym; tu sprzężenie zwrotne nie działa w ogóle (nadawca radiowy często nawet nie wie, czy w danej chwili ktokolwiek go słucha) lub w bardzo ograniczonym stopniu.

Oprócz elementu kodowania/dekodowania drugim istotnym składnikiem modelu Shannona było uwzględnienie w nim źródła zakłóceń, czyli źródła szumu. Wpływ owych zakłóceń i szumów na przebieg aktu komunikowania może przybierać dwojakie niepożądane formy; może powodować po pierwsze powiększenie oryginalnego pierwotnego przekazu o dodatkowe elementy, niepotrzebne, a nawet zakłócające odbiór; po drugie, wskutek przecieków utratę części przekazu. Pisał o tym m.in. Klaus KrippendorfF i przedstawił jako ilustrację swoich wywodów odpowiedni model graficzny (KrippendorfF 1986: 25).

Rysunek 6.8. Model szumów i przecieków według K. Krippendorffa (1986) (za: Noelle-Neumann, Schulz, Wilke 1994:146)

Mniej więcej w tym samym czasie, w którym Shannon i Weaver ogłosili swoją teorię informacji, Harold D. Lasswell, amerykański politolog i socjolog, przedstawił jednozdaniowy schemat postępowania badawczego wobec aktu komunikowania. Schemat ten, znany na całym świecie jako „formuła Lasswella”, stał się bodaj najczęściej cytowanym w ostatnim sześćdziesięcioleciu zdaniem na temat komunikacji społecznej, pełniąc funkcję modelu aktu komunikacji. Ambicje Lasswella jako autora tego zdania były znacznie skromniejsze: chciał tylko według najważniejszych elementów aktu komunikowania zidentyfikować badawczo-metodoło-giczne poła w nauce o komunikowaniu. Nie można go tu nie zacytować.

Praktycznym sposobem opisu aktu komunikowania jest odpowiedź na następujące pytania: kto co mówi jakim kanałem do kogo z jakim skutkiem¹.

„A convenient way to describe an act of communication is to answer the following questions: Who says what in which channel to whom with what effect?” (Lasswell 1948: 37-51).