42626 img950

wana przeze mnie terminologia, nawiązująca do sytuacji komunikacyjnej i typu kontaktu językowego, przyjęła się w naszym zespole badawczym. Jak dotychczas nie jest ona obciążona wieloznacznością — w przeciwieństwie dd pojęcia »kolokwialności« czy »potocznośei«.”¹⁸ Na tej opozycji: język oficjalny — język nieoficjalny budują badacze z UJ zarówno typologię tekstów, jak też różnorodne zestawienia i opisy cech językowych, poczynając od cech fonetycznych, a kończąc na składniowych. Różne statyczne zestawienia wydają się potwierdzać zasadność przyjętej typologii i istnienie dwu dynamicznych wariantów polszczyzny mówionej, -uzależnionych od sytuacji komunikacyjnej. „Odmianą oficjalną — pisze B. Dunaj — posługują się członkowie danej społeczności językowej w kontaktach oficjalnych, np. urzędach (rozmowy petenta z urzędnikiem), w sklepach, na zebraniach, w przemówieniach itp.”¹⁹ Pojawiać się ona może w: 1) tekstach towarzyskich, 2) specjali-styczno-zawodowych i 3) neutralnych (czyli społecznie stereotypowych)²⁰. Nie występuje ona zasadniczo w tekstach rodzinnych, wyjąwszy te przykłady, które ilustrują chwilowe zerwanie normalnych więzi między rozmówcami.

W praktyce badawczej obie odmiany: oficjalna i nieoficjalna sprowadzają się do wersji polszczyzny starannej i swobodnej, co przyznaje sam B. Dunaj, pisząc: „Proponowana przeze mnie terminologia i podział na odmiany są najbliższe ujęciu W. Pisarka (odmiana swobodna i staranna). Termin »język swobodny« w opozycji do »języka starannego* może jednak budzić skojarzenia, że właściwości językowe tej pierwszej odmiany są rezultatem niedhałości, niestaranności. Że tak jest nie zawsze, łatwo uzasadnić, odwołując się do bardzo typowego przykładu, mianowicie realizacji wygłosowego -ę w odmianie nieoficjalnej zawsze zdenazalizowanej, co nie jest spowodowane niestarannością, tylko określoną -normą tej odmiany.”²¹

W świetle dotychczasowych badań (podaję dane do 1985 roku) zespołu krakowskiego cechami odmiany określonej terminem „oficjalna” są: 1) w zakresie fonetyki: realizacja wygłosowego -ę obok -e („system woka liczny odmiany oficjalnej będzie bogatszy w stosunku do odmiany nieoficjalnej o jeden fonem potencjalny -ę”²²), realizacja grup spółgłoskowych typu żeku, psy sety, czy perfśy, pentnaście itp., dosyć rzad-

¹⁸ B. Dunaj: Odmiana oficjalna i nieoficjalna języka mówionego. W: Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa. Cz. 1, Warszawa—Kraków 1981, s. 13.

¹³ Tamże, s. 12.

²⁰    A. Awdiejew, J. Labocha, K. Rudek: O typologii tekstów języka mówionego. „Polonica” VI, 1980, s. 185.

²¹    B. Dunaj: Odmiana oficjalna..., s. 14.

²²    Tamże, s. 14.

66