CCF20090610178 tif

W dokonanej przeze mnie interpretacji nie wspomniałem do tej pory o pomiarze; mówiłem jedynie o wyborze fizycznym⁸. Wyjaśnienie relacji pomiędzy tymi dwoma pojęciami staje się obecnie niezbędne.

Wybór fizyczny, lub wyodrębnienie fizyczne, zachodzi wówczas, gdy na przykład ze strumienia cząstek wydzielamy wszystkie cząstki z wyjątkiem tych, które przechodzą przez wąską szczelinę Ax, to znaczy przez zasięg Ax, dopuszczalny dla ich położenia. O cząstkach, należących do tak wyizolowanej wiązki powiemy, że zostały wybrane fizycznie lub technicznie, wedle własności Ax. „Selekcją fizyczną” nazywać będę jedynie ten właśnie proces, lub jego rezultat — fizycznie lub technicznie wyizolowaną wiązkę cząstek, w odróżnieniu od selekcji jedynie „myślowej” czy „wyobrażonej”, jakiej dokonujemy mówiąc o klasie wszystkich tych cząstek, które przeszły lub przejdą przez zasięg Ap, czyli o klasie w ramach obszerniejszej klasy cząstek, z której nie została ona fizycznie wydzielona.

Otóż każdy wybór fizyczny oczywiście można traktować jako pomiar i rzeczywiście w tym charakterze bywa on stosowany ^{1 2 3 4}. Jeżeli, powiedzmy, wiązka cząstek zostaje wybrana przez wydzielenie lub odgrodzenie tych wszystkich, które nie przechodzą przez pewien zasięg położeń („selekcja wedle miejsca”), wtedy selekcję wedle miejsca traktować możemy jako pomiar położenia, ponieważ dowiadujemy się, że cząstka przeszła przez pewne położenie (aczkolwiek czasami nie wiemy, kiedy się tam znajdowała, lub możemy się tego dowiedzieć jedynie dokonując innego pomiaru). Z drugiej strony nie wolno nam każdego pomiaru traktować jako wyboru fizycznego; wyobraźmy sobie, na przykład, monochromatyczną wiązkę elektronów, biegnących w kierunku x. Używając licznika Geigera zarejestrować możemy te elektrony, które osiągają określone położenie. W oparciu o odstępy czasu pomiędzy zderzeniami z licznikiem możemy również zmierzyć odstępy przestrzeni; innymi słowy, mierzymy ich położenia w kierunku x do momentu zderzenia. Ale wykonując te pomiary nie dokonujemy wyboru fizycznego cząstek wedle ich położenia w kierunku x. (I w rzeczywistości pomiary te na ogół dadzą całkowicie losowy rozkład położeń w kierunku x.)

Fizyczne zastosowanie statystycznych relacji rozproszenia przedstawia się następująco . Jeżeli spróbujemy, za pomocą dowolnych środków fizycznych, uzyskać możliwie najbardziej jednorodny zbiór cząstek, wówczas natkniemy się na nieprzezwyciężoną przeszkodę w postaci owych relacji rozproszenia. Na przykład w drodze wyboru fizycznego otrzymać możemy płaską wiązkę monochromatyczną ■— powiedzmy wiązkę elektronów o jednakowym pędzie. Jeżeli jednak dokonamy próby uzyskania zbioru elektronów jeszcze bardziej jednorodnego—' powiedzmy wydzielając jego część — tak, by uzyskać elektrony, nie tylko posiadające taki sam pęd, ale które również przeszły przez pewną wąską szczelinę, determinującą zasięg położenia Ax, spotkać nas musi niepowodzenie. Spotyka nas niepo-

183

1

lub ciągu — powtórzeń eksperymentu dotyczącego jednej cząstki (lub jednego systemu cząstek)”. Podobnie w dalszych fragmentach: na przykład „strumień” cząstek powinno się interpretować jako składający się z powtarzanych eksperymentów, dotyczących (jednej lub kilku) cząstek — wybranych przez

2

wydzielenie lub odgrodzenie cząstek niepożądanych.

3

   Między innymi również Weyl pisze o „wyborach”; patrz Gruppentheorie und Quantenmechanik, s. 67 n. W odróżnieniu ode mnie nie przeciwstawia on pomiaru i wyboru.

4

   Przez „pomiar” rozumiem, zgodnie z użyciem językowym, akceptowanym przez fizyków, nie tylko bezpośrednie operacje pomiarowe, lecz także pomiary uzyskane pośrednio w drodze obliczeń (w fizyce są to praktycznie jedyne pomiary, z jakimi mamy do czynienia).