CCF20091006024 tif

.zależny,. mianowicie odpowiedni sąd, nie zaś wartość logiczną. Cała jednak wypowiedź złożona wyraża — jak zauważył Frege — dwa sądy, mianowicie, po pierwsze, Jan wierzy, że .'agresywne nastawienie sąsiadów można złagodzić ustępującim na każdym kroku, oraz po drugie:, agresywnego nastawienia sąsiadów nie . można złagodzić ustępując im na każdym kroku. W tym drugim sądzie, którego sformułowaniem jest rozpatrywane- tu zdanie podrzędne, mamy już nominał niezależny, wartość logiczną, Zdanie tó zatem podlega dwojakiej interpretacji: ■ odpowiadają mu zarazem nominat ^ińezalężny i zależny. Analogiczna 'sytuacja Wy-stępuje'l^źdaitacK podrzędnych po słowie „wiedzieć”,    ...    .

Zdarza się wreszcie, na co również zwrócił uwagę Frege, źe sens zdania podrzędnego by-

z sądem wyrażonym przez to, zdanie podrzędne składa się na całkowity sens wypowiedzi złożonej. Na przykład

bec tego, że ciężar właciwy lodu jest mniejszy niż wody, lód pływa w wodzie” sens zdania podrzędnego „wobec tego, że ciężar właściwy lodu jest mniejszy niż wody” nie ogranicza się ■do sądu, iż ciężar właściwy lodu jest mniejszy niż wody, lecz obejmuje ponadto część Sądu, iż jeżeli coś ma ciężar właściwy mniejszy niż woda, to owo coś w niej .pływa (Frege, 1967: 249). A zatem i tego rodzaju zdanie podrzędne ma ynic tylko- swój jjzwyfcły , noqfotą& wartość ło-¹ giczną. Dotyczy to róv,nleż; zdać podrzędnych ^warunkowych/ zaczynającycK""się od spójnika w tzw, nierzeczywistych okresach warunkowych.

We wszystkich powyższych wypadkach — to znaczy gdy, po pierwsze, zdanie podrzędne nie ma swego zwykłego nominału, wartości logicznej, gdyż wyraża tylko część sądu, lub, po

drugie, gdy ma ono wprawdzie swój zwykły niezależny nominat, wartość logiczną, Prawdę czy Fałsz, ale oprócz tego ma i nominat zależmy. gdyż albo wyraża — jako swój sens — o-prócz jednego sądu także część drugiego, albo też sens części tego zdania podrzędnego jest zarazem składnikiem innego sądu logicznego — we wszystkich tych wypadkach mamy do czynienia z tzw. zdaniami intejns jonałnym i. Charakteryzują’się’one tym,Tź prawdziwość lub fałszywość, czyli — ogólnie mówiąc —^wartość logiczną całego zdania złożonego .zależy’nie od Wartości logicznej ~ składowego zdania podrzędnego, lecz    ^dfeuoiarpt^tz^dL-

nego. Stąd mając prawdziwą Wypowiedź złożoną, np. „Zygmunt Stary był przekonany, że Warszawa leży nad Wisłą”, której składnikiem jest prawdziwe zdanie ..podrzędne, w tym wypadku „Warszawa leży nad Wisłą”, niekoniecznie otrzymamy prawdziwą wypowiedź złożoną, zastąpiwszy owo zdanie podrzędne innym również prawdziwym. Tylko niektóre takie zastąpienia przebiegają —■ jak powiadamy — solna veritate, z zachowaniem prawdziwości. Tak się stanie, gdy zdanie „Warszawa leży nad Wisłą” zastąpimy zdaniem „Kraków leży nad Wisłą'*; otrzymamy wówczas prawdziwą wypowiedź złożoną „Zygmunt Stary był przekonany, że Kraków leży nad Wisłą”. Jeśli natomiast w podane j na początku wypowiedzi złożonej zastąpimy zdanie podrzędne „Warszawa leży nad Wisłą” również prawdziwym zdaniem „Warszawa jest od r. 1596 stolicą Polski”, otrzyma-my wypowiedź ; złożoną fałszywą „Zygmunt Stary był przekonany, że Warszawa jest od r. 1596 stolicą Polski”; fałszywą, gdyż Zygmunt Stary zmarł przed rokiem 1596.

. Jak widzieliśmy, Frege, stosując swe pojęcia sensu i nominału wyrażenia, podał wyjaśnienie zjawiska, intensjonalności, tak ważnego. ze

257

17 w$tęp do semiotyki