57896 obraz3 (18)

w symbolizmie Krzyża. Krzyż opisany zostaje jako „drzewo, które pnie się z Ziemi do Niebios”, jako „Drzewo Życia zasadzone w Kalwarii”, drzewo, które „wychodząc z głębin Ziemi, wzniosło się do Nieba i uświęca Wszechświat po same jego krańce”⁵⁹. Innymi słowy, aby uczynić zrozumiałym misterium powszechnego Odkupienia przez Krzyż, autorzy chrześcijańscy używali zarówno symboli Starego Testamentu i starożytnego Bliskiego Wschodu (aluzja do Drzewa Życia), )ak i archaicznych symboli Drzewa Kosmicznego usytuowanego w Środku Świata, które zapewnia łączność między Niebem i Ziemią. Krzyż jest widzialnym znakiem Odkupienia dokonanego przez Jezusa Chrystusa: musiał więc zająć miejsce dawnych symboli wznoszenia się do Nieba. A ponieważ Odkupienie rozciąga się na całą ludzkość, Krzyż musiał umiejscowić się w Środku Świata, aby uświęcić cały Wszechświat.

Ojcowie coraz plastyczniej podkreślają inicjacyjną funkcję chrztu, gromadząc obrazy śmierci i zmartwychwstania. Sadzawka chrzcielna porównywana jest zarazem do grobu i do macicy: jest grobem, w którym katechumen grzebie swoje życie ziemskie, i macicą, w której zostaje spłodzony do życia wiecznego⁴⁰. Identyfikację egzystencji przednarodze-niowej zarówno z zanurzeniem w wodzie chrzcielnej, jak i ze śmiercią inicjacyjną jasno wyraża liturgia syryjska: „Tak więc, o Ojcze, Jezus żył z Twojej woli i woli Ducha Świętego w trzech przybytkach ziemskich: w macicy ciała, w macicy wody chrzecielnej i w mrocznych jaskiniach świata podziemnego”⁴¹. Można by rzec, że w tym przypadku usiłuje się na nowo konsekrować archaiczny temat inicjacyjny przez bezpośrednie powiązanie go z życiem i śmiercią Jezusa.

Od III wieku, a zwłaszcza po wieku IV, zapożyczenia z języka i wyob-rażeniowości misteriów stają się częste. Już przez asymilację greckiego języka filozoficznego inicjacyjne motywy neopłatonizmu przeniknęły do pism Ojców. Zwracając się do pogan, Klemens Aleksandryjski używa języka misteriów: „O, zaiste święte misteria! Nieskalane światło! Oświecony pochodniami, widzę niebo i Boga. Przez udział w misteriach staję się święty przez inicjację”⁴².

W IV wieku w pełni panuje arcana disciphna, innymi słowy, triumfuje idea, że misteria chrześcijańskie winny być strzeżone przed nie inicjowanymi. Jak mówi o. Hugo Rahner, „misteria chrztu i ołtarza ofiarnego otoczyły

^y> Zob. odniesienia do tekstów patrystycznych w mojej książce: Images etsymboles (Paris 1952), s. 213 nn., i H. Rakner, op. cits. 380 nn.

⁴⁰    Por. odniesienia w: H. Rahner, op. cit., s. 392, przyp. 20.

⁴¹    Jacob de Sarug, Consecration de l'eau baptismale, cytowany przez H. Rahnera, s. 395.

⁴²    Protrepticus, 120, 1 [W używanym przez Eliadego przekładzie Cl. Mondescrta „je deviens saint par 1’initiation” — przyp. tłum.].

171