57945 IMGI68 (3)

•dziecko uspokoić czy nastraszyć, głaszczą je, dotykają, podszczypują, nazywają różne części ciała, tworzą krótkie fabuły, które uzasadniają dalsze gesty. Dzieci odpowiadają im śmiechem, ruchami ciała, naśladowaniem ich gestów, później słów; ich aktywność staje się stopniowo coraz większa. Są to pierwsze lekcje komunikowania się, w czasie których dorosły przekazuje swoją czułość i zainteresowanie osobą dziecka, a jednocześnie nadaje symboliczne komunikaty o świeeie i dziecku samym. Słownych informacji dziecko jeszcze (nie rozumie, ale emocjonalne reakcje na znaki symboliczne w sytuacji czułego, opiekuńczego kontaktu z matką czy ojcem są odkryciem również samego procesu komunikacji i związku z drugim człowiekiem.

W miarę postępu w mówieniu coraz większą rolę w zabawie odgrywają różne wyliczanki, rymowanki, śpiewanki, których rym i rytm stają się źródłem radości i ruchu. To bawienie się mową, odkrywanie właściwości języka .powoduje budzenie się wrażliwości poetyckiej i umiłowania ojczystego języka.

Ten rodzaj analizy zachowań w okresie niemowlęctwa i pierwszych lat życia prowadzi do tych samych wniosków co analizy Hellbriidga (1975), zajmującego się rozwojem systemu nerwowego, ale zostaje wzbogacony o nowe komentarze tego, jak się dziecko uczy kultury. Nowe „kompetencje”? jakie nabywa mózg, trzeba badać łącznie z analizą pierwszych tekstów kultury i formą interaifccji z dorosłymi. Zarysowana droga wyodrębniania się osobowości z otoczenia i poznawanie właściwości swego ciała jest zaprzeczeniem tezy egocentryzmu, że życie człowieka rozpoczyna się od koncentrowania wszystkich wysiłków na własnej osobie. Jeszcze mocniejsze argumenty za tym można znaleźć w rozważaniach Cieślikowskiego nad historycznym wymiarem podkultury dziecięcej. Dalsze analizy

gytów kultury pozwalają wyśledzić, jak tło jinedui parają tradycje I czterech pokoleń, obejmujące pra-jptdków, dziadków, rodziców i same dzieci, czyli tra-jjcje które sięgają około atu lag. Materiały z perzclo-ou XIX i XX wieku dotyczą co prawda rodziny wie-iapokoleniowej. mieszkającej pod jednym dachem, ale aśno znacznie zmienionej dzisiaj sytuacji rodzinnej,

! słabszej łączności pokoleń, podstawowe prawidłowości, charakteryzowane przez Cieślikowskiego, są ciągle aktualno.

I Jego zdaniem, wątki tych tradycji przekazują ro-' dzace i dziadkowie, nie zawsze zdając sobie sprawę | t ich pochodzenia. Dzieje się to wówczas, gdy trzeba | ubawić małego i przekaz tradycji przyjmuje formę opowiadania czy inscenizacji bądź stanowi odpowiedź napytania dziecka, dotyczące fotografii, pamiątek rodzinnych lub rzeczy codziennego użytku. W ten sposób dzięki manipulowaniu rzeczami, przyglądaniu się I wnętrzu domu oraz komentarzom, nakazom i zakazom | rodziców — którzy mówią, czego nie wolno niszczyć, oo trzeba szanować i dlaczego, skąd się co -wzięło — świat dziecka nabiera wymiarów historycznych, opiera się na tradycjach rodziny i jej związkach z szerszymi grupami społecznymi, z kulturą ludową i narodową.

Cieślikowski (1973) wysuwa właściwą metodę poszukiwania początków uczenia się kultury, wiążących się z kształtowaniem czasoprzestrzeni jako podstawy konstrukcji obrazu świata i porządku społecznego i obrazu własnej osoby. Czasoprzestrzeń jest potraktowana jako rozszerzające się „okolice dzieciństwa”, które stają się światem ojczystym.

Rośliny, drzewa, rzeki, zwierzęta dzięki własnym doświadczeniom i opowiadaniom rodziców i literatury dziecięcej zostają „udomowione**, włączone w histo-

72

73