59187 LastScan5 (11)

4

Podstawowe pojęcia z dziedziny rekreacji

Sylwia Toczek-Werner

Likwidacja zmęczenia wynikającego z obciążenia ustroju pracą zawodową, nauką czy znacznymi wysiłkami fizycznymi, np. podczas zawodów sportowych lub treningu, z punktu widzenia fizjologii nazywa się wypoczynkiem. Ogólnie można powiedzieć, że na wypoczynek składają się różne procesy mające usunąć objawy zmęczenia, w tym m.in. wyrównać zaciągnięty dług tlenowy czy zlikwidować pewne produkty powstałe wskutek przemian energetycznych. W teorii wypoczynku rozróżnia się wypoczynek bierny i aktywny. W praktyce rekreacji stosuje się zazwyczaj wypoczynek aktywny.

Aktywny wypoczynek to wypoczynek połączony z aktywnością odmienną od tej, która spowodowała zmęczenie. Zwykle polega na wykonywaniu wysiłku o umiarkowanej lub małej intensywności z udziałem mięśni, które nie były zaangażowane w wysiłku będącym przyczyną zmęczenia (Wolańska 1997, Kuński 2003). Z aktywnością tego typu mamy do czynienia w zachowaniu rekreacyjnym, którego dominującą funkcjąjest funkcja wypoczynkowa.

Zachowanie rekreacyjne to mniej lub bardziej złożona, zorganizowana aktywność człowieka skierowana na świadomy cel związany zjego potrzebami rekreacyjnymi, mająca charakterystyczne cechy, treść, strukturę i mechanizm regulacyjny - określający stosunek człowieka do środowiska, w którym ta aktywność występuje. Zachowania rekreacyjne dzieli się umownie na dwie kategorie. Pierwsza obejmuje czynności-zajęcia niezwiązane zasadniczo z żadnym wysiłkiem, np. opalanie się, słuchanie muzyki, oglądanie programu telewizyjnego. Tym czynnościom można nadać miano konsumpcyjnych lub receptywnych. W drugiej wyróżnia się czynności-zajęcia o przewadze wysiłku, bądź to psychicznego, np. gra w szachy, rozwiązywanie krzyżówek, bądź fizycznego, związanego z tzw. ruchem mięśniowym (pływanie, bieganie, chodzenie po górach, gimnastykowanie się). Tym z kolei można nadać miano kreatywnych lub ekspansywnych.

Z pewnym uproszczeniem zachowania rekreacyjne można też podzielić na umysłowe i fizyczne. W zachowaniach umysłowych angażowany jest przede wszystkim układ nerwowy i procesy poznawcze zachodzące w mózgu człowieka (a dokładnie w korze mózgowej), natomiast w fizycznych - układ ruchu i mechanizmy energetyczne. W rzeczywistości oba rodzaje omawianych zachowań przebiegają z udziałem obu układów. Za kryterium podziału zachowań na bierne (pasywne) lub czynne (aktywne), umysłowe lub fizyczne, można przyjąć poziom przemiany materii, rozumianej jako ogół przemian biochemicznych i towarzyszących im przemian energii, zachodzących w organizmie i stanowiących podłoże zachowań. Jeśli poziom ten nie przekracza poziomu przemiany podstawowej ponad wydatek energii spoczynkowej, zachowania rekreacyjne można uważać za bierne (pasywne).

Mianem aktywności rekreacyjnej określa się aktywność, która jest dobrowolnie podjęta dla przyjemności w czasie wolnym, która nie wywołuje negatywnych skutków (Bucher 1984). Zgodnie z intencją autora tej definicji aktywność rekreacyjna każdej osobyjest podejmowana dobrowolnie, nie jest determinowana przez drugiego człowieka. Oznacza to, że wybór określonej formy tej aktywności jest zawsze indywidualnym przywilejem. Jej realizacja może być ograniczona uwzględnianymi przez daną osobę normami towarzyskimi, zwyczajowymi, tradycją, ale samorealizacja przejawia się w tych formach rekreacyjnych, które konkretna jednostka sama i dobrowolnie wybrała. Mimo że prawie wszystkie cywilizowane społeczeństwa dążądo organizowanych form rekreacji, to powinno w nich znaleźć się miejsce dla odkrycia i realizacji indywidualnych potrzeb rekreacyjnych poszczególnych ludzi. Tylko tak szeroko rozumiana aktywność konstruktywnie wpływa na harmonijny rozwój człowieka.

Jeśli przyjąć za literaturą przedmiotu, że pojęcie rekreacja ma charakter abstrakcyjny i dotyczy pewnych założeń teoretycznych, niezbędnych dla celów badawczych, to pojęcie aktywność rekreacyjna oznacza rzeczywiste zjawisko społeczne o specyficznych cechach.

Do cech charakterystycznych aktywności rekreacyjnej zalicza się przede wszystkim:

-    indywidualny, niezależny wybór formy aktywności,

-    udział, przede wszystkim, dla przyjemności oraz osobistej satysfakcji,

-    czas wolny jako czas podjęcia i zrealizowania aktywności,

-    społeczna akceptacja takiej aktywności (nie można uznać za aktywność rekreacyjnątakiej działalności w czasie wolnym, jak kradzieże, wandalizm, przemoc czy inne jej formy niezgodne z prawem lub dobrymi obyczajami).

Pojęcie rekreacja ruchowa odnosi się do zespołu czynności związanych zruchem i wysiłkiem fizycznym. Mająone za zadanie zapewnić biologiczną sprawność organizmu, jednocześnie poprawić psychiczne i społeczne funkcjonowanie jednostki, poszerzając sferę jej zainteresowań i możliwości.

Rekreacja ruchowa to proces odtwarzania lub przywracania utraconej sprawności za pomocą aktywności motorycznej i związanej z nią odnowy oraz relak-

39