59392 img671

padkach, o czym świadczą późniejsze badania, wrażliwość na ton rozmowy w pociągu może być znaczna i bardzo zdradziecka.

Odrzucenie przypuszczenia, że lewicowcy są mniej wrażliwi na klimat opinii

Drugie odkrycie, które zaprzeczyło przypuszczeniu o zasadniczo większej gotowości do wypowiedzi osób o poglądach lewicowych, nastąpiło w trakcie prac nad zjawiskiem, które — podobnie jak ujawniony dzięki pytaniu „Kto, twoim zdaniem, wygra wybory?” „bandwagon-effect” — od kilkudziesięciu lat wzbudzało zainteresowanie badaczy wyborów. Gdy z jednej strony zauważalna była tendencja do zmiany orientacji przez część wyborców w kierunku oczekiwanego zwycięzcy, z drugiej strony obserwowano, że pojvyb.orąchwięc_ejosóbprzyznawało się do głosowania na zwycięską partię, niż w rzeczywistości partia ta uzyskała głosów. Można to było zinterpretować podobnie jak „bandwagon-effect” jako chęć znalezienia się po stronie zwycięzcy, nawet gdy głosowało się inaczej.

Aby to sprawdzić, sięgnęliśmy w archiwum Instytutu aż do roku 1949, w którym odbyły się pierwsze wybory do Bundestagu. Prosta reguła, że po każdych wyborach więcej ludzi przyznaje się do głosowania na zwycięską partię, niż w rzeczywistości oddano na nią głosów, nie znalazła potwierdzenia. Najczęściej informacje o wyborze partii zgadzały się dość dokładnie z rzeczywistym wynikiem wyborów (ryc. 14, 15); raż, w roku 1965, do obydwu wielkich partii — pokonanej SPD oraz zwycięskiej CDU/CSU — przyznało się po wyborach mniej wyborców, niż na nie głosowało; w latach 1969 i 1972 liczba domniemanych wyborców SPD znacznie przewyższała rzeczywistą liczbę głosów. Przyglądając się jednak temu dokładniej, co było możliwe dzięki ankietowaniu tzw. metodą panelową, w której te same osoby odpowiadają na pytania kilkakrotnie, zaobserwowano dwie osobliwości. Oto pierwsza." Gdy wyborcy korygowali swoją decyzję w późniejszym wywiadzie, wskazując inną partię niż bezpośrednio przed wyborami lub zaraz po nich, to nie na korzyść zwycięskiej SPD, ale raczej idąc za wzorem większości grupy, do której należeli, na przykład młodzi wyborcy na rzecz SPD, starsi jednak na rzecz CDU/ CSU, robotnicy na rzecz SPD, przedsiębiorcy na rzecz CDU. Wskazuje to nie fyle na chęć znalezienia się po stronie zwycięzcy, ile na próbę unik-» nięcia izolacji we własnym środowisku. Ponieważ większość grup ludności glosowała w roku 1972 w przeważającej części na SPD, w informa-

Wyż dla danej partii przejawia się w tym, że do jej wyboru przyznaje się więcej osób, niż na nią głosowato.

Niż jest wtedy, gdy deklaracje ankietowanych są zaniżone w porównaniu z rzeczywistym wynikiem wyborów.

Przykład CDU/CSU: Niż po zakończeniu ery Adenauera.

Wysokość obszaru zakreskowanego wskazuje procent głosów oddanych na CDU/CSU w dziewięciu kolejnych wyborach do Bundestagu

Odsetek osób, które po głosowaniu przyznawały się do oddania głosu na CDU/CSU w ostat- 9 nich wyborach do Bundestagu

Wyjaśnienie: Teoretycznie czarne kropki powinny znajdować się dokładnie na górnej granicy za-kreskowanej powierzchni. Kropki ponad zakreślonym obszarem wskazują na zawyżenie wyniku, kropki leżące poniżej świadczą o nieprzyznawaniu się do głosowania na CDU/CSU.

50%    •    50%

20 20 1949    1953    1957    1961    1965    1969    1972    1976    1980

Źródło: Roczniki statystyczne RFN. Dane z sondaży: Allensbacher Archiv, IfD-Umfragen.

Ryc. 15. Miernik klimatu opinii

Wyż dla SPD w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych przejawia się w niemal stałej tendencji do zawyżonych informacji o głosowaniu na SPD w ostatnich wyborach.

Wysokość obszaru zakreskowanego wskazuje procent głosów oddanych na SPD w dziewięciu kolejnych wyborach do Bundestagu

Odsetek osób, które po głosowaniu przyznawały się do oddania głosu na SPD w ostatnich wy- Q borach do Bundestagu

50%			O		. 50%
40		O _		o OcPo^	) - 40
		o
30					30
- o		o
20	O	mtmmRwBm			20
1949	1953	1957 1961 1965	1969	1972 1976 1980

Źródło: Roczniki statystyczne RFN. Dane z sondaży: Allensbacher Archiv, IfD-Umfragen.