59933 IMG�48

1

Rn/d/inł tl

Rwania bieżącej konsumpcji w obrębie społeczeństwa (Rybczyńska 19%    \

k<’ść życia była uznawana za wyższą, jeśli człowiek żył w godnych Wamnk    l

miał dostęp <lo źródeł informacji, mógł pracować, był samodzielny i samowyśta)I c/alny, (nająć jednocześnie możliwość zaspokajania potrzeb społecznych” (Ota 2002. s. W 39).    3 li

Pojawiające się wskaźniki negatywne, będące następstwem gwałtownych przemian ekonomicznych i społecznych (np. wzrost przestępczości) zrodziły poJ trzebę odwoływania się do subiektywnych ocen jako podstawy określenia jakości życia. Pojawiła się zatem orientacja ujmująca jakość życia w kategoriach jakościowych, zamiast ilościowych.

W latach siedemdziesiątych pojęcie: jakość życia wprowadzono w psychologii. odnosząc go do stylu życia, dobrostanu, satysfakcji mierzonej oceną emocji i uczuć (Rybczyńska 1998). Z czasem wzbogacano zakres pojęcia o kolejne wskaźniki, w których brano pod uwagę satysfakcję z poszczególnych sfer życia, tj. rodziny, pracy, kontaktów towarzyskich i zdrowia. Dążono do precyzyjnego określenia wymiarów jakości życia oraz opracowania globalnych wskaźników na bazie ocen cząstkowych. Operowano przy tym wskaźnikami kognitywnymi, afektywny-mi i behawioralnymi, podobnie jak w analizie postaw. Obok celu poznawczego badania te miały wyraźny sens aplikacyjny wynikający z założenia, że podnoszenie jakości życia ogranicza rozmiar patologii psychicznych i społecznych (Oleś 2002). Jakość życia wkrótce stała się globalnym konstruktem, obejmującym zarówno ocenę obiektywną, jak i subiektywną warunków życia.

Obiektywna jakość życia tworzy wymiar mikrospołeczny, zawierający warunki życia i bytowania jednostek oraz grup społecznych, zależne między innymi od stanu zdrowia, wykształcenia, sytuacji zawodowej, miejsca zamieszkania czy warunków mieszkaniowych. Na wymiar mikrospołeczny wpływają czynniki me-zostrukturalne, związane z funkcjonowaniem instytucji społecznych, tj. oświaty, służby zdrowia, służb administracyjnych oraz makrostrukturalne, obejmujące system polityczny, ekonomiczny, prawny państwa i realizowaną przez nie politykę społeczną względem osób czy grup społecznych (Firkowska-Mankiewicz 1999).

Z kolei na subiektywną jakość życia składają się czynniki podmiotowe (Obu-chowski 1995), tj. oceny i samopoczucie jednostek w zakresie własnego wymiaru materialnego, Fizycznego, psychospołecznego (Testa, Simonson 1996), a także egzystencjalnego (wyznawane wartości, światopogląd, poczucie sensu życia) służącego ustaleniu odpowiedzi na pytanie, co leży u podstaw wartościowej i satysfakcjonującej egzystencji.

Rozważania teoretyczne, poparte badaniami empirycznymi, dotyczące subiektywnych wskaźników jakości życia odnajdujemy na gruncie psychologii (Adamiec, Popiołek 1993; Sęk 1993; Czapiński 1994; Kowalik 1996; Testa, Simonson 1996; de Walden-Gałuszko 1997), pedagogiki (Suchodolski 1990; Zandecki 1996), socjologii (Beskid 1988; Kaleta 1988; Borowicz 1991).

O ile w ramach zróżnicowań interdyscyplinarnych określenie jakości życia ma inną finoc deskryptywną, tj. w socjologii utożsamiana ze stylami i zasadami życia

| społecznego, w psychologii z poczuciem zadowolenia, szczęśliwości czy dobrosta-I nu, w pedagogice z wartościami, celami i dążeniami życiowymi, o tyle w jej ocenie | kluczową rolę odgrywa proces oceniania, zarówno poszczególnych sfer życia, jak I i życia jako całości (Adamiec, Popiołek 1993; Sęk 1993). „Jeśli jakość życia pod-| lega subiektywnej ocenie jednostki to wzmiankowana ocena jest wyznaczona in-1 dywidualnymi kryteriami wartościowania, w odniesieniu do stanów uważanych za I idealne lub pożądane, procesami porównywania się z innymi i oczekiwaniami pod i adresem środowiska fizycznego i społecznego” (Oleś 2002, s. 39).

Analizując pojęcie jakości życia zwrócono uwagę na relację pomiędzy subiek-I tywnymi a obiektywnymi wskaźnikami jakości życia, przyjmując, że obiektywne I wskaźniki pełnią jedynie funkcję zastępczą. Jeżeli uznamy, że jakość życia zdeter-I minowana jest przez doświadczenia, przekonania, oczekiwania czy percepcję stanu I zdrowia jednostki, to należy przede wszystkim posługiwać się wskaźnikami su-1 biektywnymi, które pozwalają na uwzględnienie różnych porównań i ocen wynika-■ jących z przynależności do różnych kultur, grup społecznych czy klas (Testa Si-I monson 1996).

Podkreślając znaczenie subiektywnych wskaźników oceny jakości życia zwra-I ca się uwagę na trzy podejścia:

-    człowiek ocenia swój poziom jakości życia na podstawie konsumpcji dóbr I materialnych, odnosząc go do norm społecznych;

-    człowiek ocenia swoją jakość z pozycji sukcesów, na osiągniecie których I miał możliwość oddziaływania;

-człowiek ocenia jakość życia w kategoriach zintemalizowanej struktury tejże I jakości (Tobiasz-Adamczyk 1996).

Zdaniem Gałęskiego (1977) jakość życia odnosi się do sposobu zaspokajania I potrzeb, a badana jest za pomocą różnych wskaźników związanych z warunkami I środowiskowymi, ekonomicznymi i psychologicznymi. Autor pisze, że pierwszym i krokiem w postępowaniu „zmierzającym do określenia wskaźników jakości życia | jest ujawnienie oczekiwań, a więc wizji dobrego życia, ich komponentów, hierar-| chii, odpowiednich wartości i występujących pomiędzy nimi powiązań” (Gałęski, 1977, s. 50). Zdaniem Kalety (1988) jakość życia obejmuje te potrzeby podmiotu, które uważa on za najistotniejsze dla swojej egzystencji oraz opinie na temat po-e ziomu ich zaspokajania.

Natomiast Borowicz (1991, s. 46) analizuje jakość życia w kategoriach po-; trzeb. Pomiar ich deprywacji jest „próbą opisu świata, życia i przestrzeni, w której i funkcjonują ludzie rozpatrując to, co obiektywne (mierzalne zewnętrznie), co su-I biektywne (stan świadomości, zadowolenia)”. Na obiektywne i subiektywne kryte-; ria jakości życia zwraca uwagę także Ratajczak (za: Oleś 2002). Kryteria te wskazują na dwojakie możliwości pomiaru zjawiska:

-    kryterium obiektywne - określenie jakości życia danej jednostki jest możliwe poprzez określenie stosunku do jej potrzeb i stanu zasobów otoczenia pozwalających na ich zaspokojenie;

-    kryterium subiektywne - o poziomie jakości życia świadczą stany psychiczne towarzyszące jednostce w procesie zaspokajania potrzeb, a będące wynikiem