60234 P1100081

194 Władysław Chłopicki

satywnych (forma Ty), czy form składniowych (np. równoważniki zdań), w pisowni (wielkie litery), w interpunkcji (wykrzykniki) itp. Wszystkie te cechy są obecne w tekście 33.

33. Chcesz pięknie utrwalić fryzurę. Na długo! Nałóż Supermocną

Piankę na wytarte włosy, ułóż je i utrwal Lakierem Supermocnym.

Niezamierzony efekt humorystyczny powstaje często w tekstach reklamowych, tam gdzie mocna emocja łączy się z nieporadnością językową, towarzyszącą wyrażeniu tej emocji. Przykłady takie widzieliśmy już powyżej (np. 29 i 31), a zdanie 34 (hasło reklamowe) razi polskiego odbiorcę swoim niezamierzonym skontrastowaniem polskiej i angielskiej wymowy słowa notes:

34.    Czy to Notes jest siłą pięciu aplikacji czy pięć aplikacji jest siłą

Notes?

Wyrażenie siła Notes, bowiem, pozornie zawiera błąd gramatyczny: brak odmiany słowa notes.

Pozostałe cechy nowego języka, które omówimy w tym artykule, dotyczą obszarów wpływu angielszczyzny na sferę głębszą, powiązaną z uwarunkowaniami kulturowymi. Jedną z takich cech jest różne podejście do pojęć abstrakcyjnych i konkretnych. W angielszczyźnie nie razi, tak jak w pol-szczyźnie, zestawienie abstrakcji z konkretem, oraz wspominanie o rzeczach bardzo konkretnych w kontekście raczej ogólnym. Widać to w następujących, tłumaczonych najwyraźniej z angielskiego, przykładach:

35.    Światowy lider w produkcji herbatników;

36.    Uczestnicy programu Lot Voyager otrzymują mile za przelot na

rejsach ...;

37.    Im wcześniej zaczniesz swój Plan Emerytalny, tym lepiej.

Możemy mówić o światowych liderach w dziedzinie elektroniki, telekomunikacji, ale herbatniki są czymś tak konkretnym i znanym, że tutaj mówienie o nich wydaje się zbędne, a nawet groteskowe (35). Przykład 36 pokazuje, że po angielsku łatwiej jest użyć wyrazu konkretnego (np. mila) jako skrótu myślowego oznaczającego abstrakcję (premia w postaci mili), niż po polsku, gdzie brzmi to niezgrabnie. I odwrotnie (37) — abstrakcji (plan) nie powinno się umieszczać tam, gdzie zwyczajowo powinien wystąpić rzeczownik opisujący czynności konkretne (np. bieg czy obiad).

Relację abstrakcja-konkret dobrze ilustruje przykład dwóch rzeczowników: angielskiego pipę i polskiego rura. „Rura brzmi zbyt konkretnie, przy-

195

Język a komunikacja 1

ziemnie, że aż nieprzyzwoicie, dlatego często wywołuje uśmieszek na twarzach. O „rurze” nie wypada mówić, bo jest taka banalna, „rurą” nie wypada się zajmować, bo człowiek stworzony jest do wyższych rzeczy, nawet gdyby „rura” ciekła, to nie zasłuży tym faktem na lepsze traktowanie. Pipę natomiast to zupełnie inny świat. Wyraz ten, jako taki, brzmi raczej neutralnie, a jeżeli budzi jakieś skojarzenia, to raczej pozytywne. Piping systems (czyli okropnie konkretne i trudne do przyjęcia w języku polskim „systemy oruro-wania”) są wyznacznikiem nowej technologii, dostarczają wodę, gaz, stanowią krwioobieg naszej cywilizacji.

Skąd się bierze ta różnica? Korzeni można szukać bardzo głęboko, nie ma tu jednak miejsca na szerszą dyskusję, więc wystarczy chyba powiedzieć, że historycznie stosunek Polaków i Anglików czy Amerykanów do pracy (zwłaszcza fizycznej) różnił się diametralnie - tutaj praca była smutną koniecznością, tam nakazem sumienia i drogą do sukcesu. Stąd konotacje wyrazów związanych z taką pracą są w obu językach różne.

Reklamy współczesne, zwłaszcza te sponsorowane przez międzynarodowe firmy stawiające na globalizację języka i kultury, charakteryzują się ignorowaniem lokalnych zwyczajów i skojarzeń językowych w wyraźnym przekonaniu, że są to sprawy drugorzędne i że w miarę upływu czasu i wpływu globalnej kultury, takie przyzwyczajenia będą zanikać na rzecz jednej, mało wyrafinowanej kultury globalnej. Na przykład:

38. [firma obiecuje awans] dla ciężko pracujących i odnoszących sukcesy pracowników;

3 9. Czy wybierasz się do starej dobrej Anglii, czy kusi cię szeroki świat, z pewnością ucieszy cię, że już nie musisz jechać przez Warszawę? Pracownik „ciężko pracujący” (38) budzi w Polsce współczucie, podczas gdy w Ameryce a hard workingperson to taka osoba, która zasługuje na podziw i ma przed sobą przyszłość i sukces. To skojarzenie zostało zapewne zignorowane umyślnie, gdyż wiąże się ono z promowaniem nowych wartości i nowego stylu pracy. Z kolei, opublikowanie tekstu 39 w prasie krakowskiej przez brytyjskie linie lotnicze było skutecznym, choć zapewne niezamierzonym, uderzeniem z ksenofobiczną strunę - krakowiaków ucieszyła zapewne wiadomość o tym, że nie muszą lecieć przez (tę paskudną) Warszawę i dlatego poczuli wdzięczność wobec British Airways, ale chyba większą niż reklamodawcy sobie życzyli.

Promowanie nowego stylu w reklamie obejmuje nie tylko pracę, ale i sposób spędzania czasu wolnego i organizację życia domowego, np.:

40. Piłka nożna w telewizji zamiast na stadionie to kompromis, tak samo