60697 Obraz (33)

I I' ■' i'* imiI, ,-l. (In II" (windy i . figura [/r], B- [Im])

* ¹ 11 "l ^IM'I' i’I* *y^|11 •" kpadku [AB] wyznaczają wspólny region stano-

wll|t v llgurę 11' |i

• uli nl>’i/niów |fi,i| i |«m| |cdcn wspólny region znajduje swoje uzasadnic-

¹¹ " .......... Wiilas/ek; ,,l .i^da z grup demonstruje swoją wyższość”,

• Mili gi upy są wyiliźnie n>z<l/ii Kjnc”⁴²- Łatwo zauważyć, że zarówno podmiot l Bfalit r¹'¹1’ i 'l ¹ podmiot „obli _|iri,py” wyznacza wspólny region [fPjfjy obejmujący obu obszary przeciwstawny* |, obozów. (Pojawiające się wyrażenie „są rozdzielone odnosi się do relacji ziu lindząccj wewnątrz regionu [C2C3], który został wcześniej ustanowiony przez podndot zbiorowy „obie grupy”.) Ujawniający się w przytoczonych zdaniach sposób P"iirzcgania tej sceny Dziadów nic jest przypadkowy. Analizowany fragment dramatu i||_{c s}t_anowi apoteozy patriotyzmu ani też potępienia jego braku. Scena Balu u Seriali u,, zawiera całościowy obraz zniewolonego i pogrążonego w marazmie polskiego :.| idcczcństwa oraz próbę diagnozy takiego stanu rzeczy. W pewnym momencie „MistrjCeremonii, (...) grupuje (podkreślenie - W.B) wszystkich na środku podestu . J‘i*,_nna \Valaszek zauważa, że w tym właśnie momencie podział na kolaborantów i P>t||lotów zanika, a „w chaosie przemieszania, sprowokowanym przez mistrza ceremonii, ( ) rodzi się możliwość przemiany ludzi i społecznych relacji”⁴ .

Podsumowanie

Analiza struktur poznawczych, stanowiących reprezentację mentalną oglądanych wydarzeń na scenie, może się wydawać bliska próbom podziału widowiska na oddzielne cząstki znaczeniowe o określonych * achach. Tak jednak nic jest. Opisywane przez kognitywistów struktury poznawcze _Mj_c ją jednostkami semantycznymi, a jedynie matrycami, które pozwalają widzowi porządkować odbierane informacje oraz sygnały w pewne znaczące całości. Jedną z. podstawowych operacji nadawania znaczeń jest omówiony w niniejszym rozdziale |n_nccs profilowania, „polegający na wyróżnieniu określonych struktur semantycznych , |_Zw. bazy semantycznej. W przypadku języka naturalnego bazę stanowi cala treść Pojęciowa przywoływana przez dane wy rażę nic”⁴⁵. 'W przedstawieniu teatralnym jako bu>^. _na|eży określić obraz myślowy, jaki powstaje pod wpływem obserwacji zachodzących na scenie wydarzeń. Może on stanowić wierne odbicie tego, co odbiorca widzi na stM|ą lub też - zgodnie z zasadą metonimii - rozwijać postrzegany obraz w pewną w|q|||yą całość. Uwzględnienie jedynie tego wstępnego poziomu aktywności poznawczej najczęściej nic pozwala jednak odpowiedzieć na pytanie o zasadniczą treść przedstawianych zdarzeń. Obserwując pierwszą odsłonę Króla Leara w inscenizacji Strehlera, rozpoznajemy główną postać króla (na przykład

^4? J. Walaszek, Konrad..., s. 206.

⁴' Ibidem.

⁴⁴    Ibidem, s. 207.

⁴⁵    E. Tabakowska, Profilowanie w języku „ \0,

po tym, żc nosi koronę i płaszcz królewski), wyróżniamy z tłumu jego córki oraz rozpoznajemy całość sytuacji jako ceremonię dworską. Możemy także zauważyć podział na młodych i starych. Wszystkie te spostrzeżenia składają się na obraz myślowy oglądanej sceny, ale nic tłumaczą zasadniczego znaczenia rozgrywających się zdarzeń. Dopicro^wyróżnicnic elementu, który będzie stanowił profil całości obrazu myślowego, stanowi operację poznawczą, rozstrzygającą o interpretacji oglądanych wydarzeń. Jak mogliśmy się przekonać, poszczególne interpretacje pierwszej sceny Króla Leara w inscenizacji Strchlcra uzależnione były od tego, która z relacji pomiędzy postaciami określała temat sceny: pomiędzy królem a córkami (jego ślepota na kłamstwa), Korde-lią a siostrami (kontrast pomiędzy dobrą i złą postawą prezentowaną przez nic) itd. Wiele możliwości interpretacyjnych danej sceny nic oznacza, żc wszystkie są sobie równoważne. Uzasadnienie wyboru jednej z nich w omawianym przypadku musi opierać się na wskazaniu przesłanek, które wpłynęły na wyróżnienie tej właśnie relacji spośród elementów składających się na całość inscenizacji.

Dlatego ważna jest także znajomość mechanizmu kierującego wyborami widza. Kognitywiści wskazują tutaj na rolę dominującego kontekstu. Kontekst rozumiany jest przy tym jakek zbiór przekonań i wyobrażeń uaktywnianych przez odbiorcę w celu interpretacji danego zjawiska.^Wrażliwość, ukierunkowująca uwagę widza na bodźce wizualne, może skłonić go do skupienia się nad odmiennością wyglądu Kordelii oraz jej sióstr. Z kolei znajomość akcji całej tragedii nakazuje zwrócenie większej uwagi na główną postać króla Leara (dla osoby nicznająccj dramatu Szekspira ani tytułu inscenizacji nie będzie prostym zadaniem wyróżnienie głównego bohatera na podstawie informacji zawartycłi w pierwszej scenie dramatu). Ważny kontekst stanowi także doświadczenie świata współczesnego. Kostiumy mające oddawać wigor i młodość niektórych poslaci inscenizacji Strchlcra nie będą w ten sam sposób odbierane przez widza oglądającego spektakl po wielu latach. Może on oczywiście rozpoznać styl włoskiej młodzieży lat sześćdziesiątych i odczytać zamiar reżysera, ale nie odczuje zapewne tego samego co widz, dla którego styl ten przywołuje jego własne doświadczenie życiowe. Stąd też relacja starzy - młodzi staje się mniej znacząca dla odbiorcy, który nie identyfikuje się ze zbuntowaną przeciw przestarzałym formom młodzieżą. Stosunek do rzeczywistości fikcyjnej umożliwia więc nie tylko wartościowanie przedstawianych zdarzeń, ale wpływa także w istotny sposób na przebieg formowania się struktury poznawczej. Brak akceptacji rytuału, odwołującego się do form kościelnych, osłabia wyrazistość buntu Kordelii, który w tym kontekście staje się naturalną reakcją bohaterki. A więc siła, z jaką poszczególne konteksty oddziałują na odbiorcę, determinuje kształt struktury mentalnej, a co za tym idzie, przesądza o rozumieniu zdarzeń przedstawianych na scenie. Natomiast abstrakcyjny charakter relacji, wyznaczających struktury poznawcze, stwarza wspólną platformę dla współdziałania różnego typu kontekstów, które kształtują proces rozumienia oglądanych zdarzeń i do których należą: dane pcrccpcyjne, wiedza zmagazynowana w pamięci czy reakcje psychiczne.

Struktury poznawcze wyznaczają także, przestrzeń współdziałania różnych systemów semiotycznych. ^grupowanie na środku sceny postaci patriotów oraz kolaborantów w Dziadach Swinarskiego współdziała z wypowiadanym w tym samym momencie tekstem monologu Wysockiego, mówiącym o charakterze narodu polskiego. Kuch postaci wzmacnia więc zawarte w tekście wyobrażenie narodu jako zbiorowości ^ jednostek o cechach dobrych i złych, kwestionując jednak niezmienność podziału na Polaków oraz zdrajców niegodnych swej ojczyzny: Jednak obrazy mentalne, kreowane