60835 str22 (20)

193 a-c. Kruselery z falbankami wokół twarzy oraz icb schematy

Iiły czeskie pochodzenie tej mody i czas jej występowania w Niemczech na około 1356 r.; sv podanych przykładach wymieniają trzy zasadnicze odmiany Kruselera. Natomiast czeska autorka Śronkowa w monografii czeskiego gotyckiego ubioru kobiecego pominęła zupełnie ten interesujący szczegół, tak często występujący w zabytkach przez nią reprodukowanych.

Nazwę czepca Kruseler spotyka się w Niemczech po raz pierwszy w 1356 r, w ustawach odnoszących się do ubiorów, wydanych wówczas w Spirze; z tego również czasu pochodzą pierwsze czepce na zabytkach sztuki niemieckiej. Najprostszą pośród odmian Kruselera w XIV w. jest forma półkola, którego średnica otaczała twarz obszyciem z płóciennej falbanki, lekko usztywnionej i starannie pofalowanej (193 a-c). Model ten nadawał się szczególnie do wyciętych sukien, pozwalając na odkrycie szyi i dość duże wycięcie. Ta forma czepca utrzymuje się zarazem najdłużej obok innych jego kształtów. Drugą odmianą jest czepiec obszyty falbanką również i na linii półkola, co nadaje mu bogatszy wygląd; tworzył się w ten sposób jak gdyby kołnierz, zwłaszcza gdy przez zaprasowa-nie lub ściągnięcie tasiemką dolna część czepca odstawała nad ramionami (193 d-f). Przy tej odmianie Kruselera nie obszywano falbankami całej średnicy półkola. Trzecią odmianą, około 1387 r., używaną często przez starsze kobiety, było dodawanie do czepca pierwszej formy chustki (Rise) obszytej falbanką na dolnym brzegu. Chustka ta okrywała policzki, szyję i spadała na ramiona (193 g). Dalsze ewolucje formy i sylwety czepców płóciennych były związane ze zmianami fryzury i należą już do wieku XV.

Wierzchnie okrycia kobiece w drugiej połowie XIV w. spięte były najczęściej na przodzie klamrą w kształcie rozety lub czworoliścia (193 d); czasem brzeg płaszcza ujęty był sztywną listwą, a zawsze oddalony nieco od szyi. Inny rodzaj spięcia i noszenia płaszcza wpłyną! na lepsze rozłożenie ciężaru tkaniny ubioru na barkach kobiecych, na sposób noszenia i drapowama. We współczesnej rzeźbie nagrobkowej na Zachodzie spotykamy u kobiet najczęściej motyw dłoni złożonych do modlitwy, płaszcz zaś jest przyciśnięty rękami i podniesiony ku górze, przez co skraca się na przodzie. Drugim gestem dość często powtarzanym jest zebranie opuszczoną dłonią fałdów płaszcza i sukni. Półkoli-

193 d-f. Krusdery z falbankami u dołu kołnierza; g. chusta płócienna obszyia falbankami, początek mody czepca Krust/cr

sto bądź z wycinka koła skrojone płaszcze robią wrażenie lekkich, bez futrzanego podszycia, które dawano przy końcu stulecia do kobiecych — podobnych do męskich — okryć z rękawami, noszących różne nazwy zwykłe dla tej samej formy ubioru (cortorrńe, houppelande). Ubiory takie służyły kobietom do odbywania konno podróży w zimie.

194 a. Kabatec — obcisła suknia kobieca z zapinaniem przodu jak w ubiorach męskich, pas nisko na biodrach; b. ubiór męski -z kloszowym nic rozcinanym płaszczykiem, 1376 r.

W ubiorach kobiecych w XIV w. pewną rolę odgrywał pas, który podlegał, podobnie jak i pasy męskie, zmianom mody. Dopóki ubiory kobiece byiy przepasane na linii stanu, paski kobiece, wąskie, z wydłużonym końcem, miały drobne ozdoby naszyte na wąskiej skórze lub tkaninie, koniec zaś zdobiony okuciem (186 b). Po opuszczeniu pasa na biodra w ubiorach męskich ten sam sposób noszenia pasa kobiecego nadaje mu inną szerokość i formę okucia metalowego. Przy wyciętych na bokach modelach sukni kobiecej widoczne były pasy, które złożone byty z ogniw łączonych zawiaskami i podszytych skórą. Często ozdoby metalowe umieszczone na pasach miały formę wydłużoną, prostokątną lub kwadratową, zbliżoną do metalowych klejnotów umieszczanych na przodzie sukni w rodzaju corset fendu (194a). W Niemczech pasy kobiece, zwane dttsing, zbliżone były kształtem i szerokością oraz umieszczeniem klamry na przodzie do rycerskich pasów męskich.

Obuwie kobiece było, przy długości niektórych ubiorów kobiecych, mało widoczne. Przy sukniach skróconych z drugiej połowy XIV w. wydłużona forma kobiecych trzewików ukazywała się częściej. Trzewiki kobiece, podobnie jak i męskie, były wobec znacznego wydłużenia podeszwy skrojone dla każdej nogi osobno, gdyż największe wydłużenie podeszwy przypadało na duży palec stopy (194 a, b). Zachowane w muzealnych 9    zbiorach podeszwy, fragmenty gotyckie

go obuwia i drewniane kopyta szewskie (z XIV—XV w.) mają charakterystyczną formę wydłużoną, w której wyczuwa się jednak naturalny zarys stopy. Oprócz płytkiego czarnego obuwia kobiecego używane były również trzewiki wyższe, ponad kostkę, dostosowane do kształtu nogi przez sznurowanie boczne (1375 r.).

163