62497 P1030251

codzienne

„wiązanie końca z końcem ” „krytyka/odgrywanie się'

osobiste

— polityczne/ obywatelskie

„wydobywanie się”

„organizowanie się”

strategiczne

kysunek 6.1. Formy potencjału sprawczego realizowane przez ludzi biednych

Wiązanie końca z końcem

„Wiązanie końca z końcem” w ubóstwie mieści się w co-dziennym-osobistym kwadrancie zaproponowanej taksonomii. Zasłona niewidzialności spowijająca wiązanie końca z końcem najczęściej jest podnoszona tylko wtedy, gdy sytuacja ulega załamaniu, zostając sklasyfikowana jako „problem”. Wiązanie końca z końcem zbyt łatwo może zostać uznane za rzecz zupełnie oczywistą, nie będąc uznawane za przejaw działania sprawczego. „Walce o to, aby się nie poddawać” w obliczu przeciwności losu „nie nadaje się żadnej wagi ani znaczenia” (ATD Czwarty Świat, 1991:43). Szersze pojęcie „radzenia sobie”, którego przykładem jest „wiązanie końca z końcem”, stanowi kluczowy element, z którego zbudowany jest wspomniany wcześniej nowy

paradygmat opieki społecznej (F. Williams i in., 1999 Williams i Popay, 1999). Jeden z jego twórców, Michael Titterton, podkreśla „rolę kreatywnego ludzkiego działania sprawczego” w radzeniu sobie z sytuacją zagrożenia osobistego dobrostanu. Twierdzi on, iż „nowy paradygmat powinien, ponad wszystko, obdarzać szacunkiem nieformalne sposoby radzenia sobie oraz szukania pomocy, tworząc nową wrażliwość na twórcze i różnorodne sposoby, za pomocą których ludzie reagtyą na swoje problemy, oraz na rozwiązania, które pomagają im reagować na zaistniałą sytuację” (1992: 1, 19).

Titterton używa pojęcia nierównej dystrybucji „zasobów” służących radzeniu sobie — zasobów osobistych, społecznych oraz materialnych - jako jednego z czynników zróżnicowanej zdolności sprostania stresującym okolicznościom (zob. także Erikson, 1993). Ważne znaczenie mają także zasoby kulturowe, które umożliwiąją ludziom nadawanie sensu własnej sytuacji, a także dają dostęp do niezbędnych informacji, szczególnie tych dotyczących wyjścia z ubóstwa (Duncan, 1999; Wessels i Miedema, 2003). Zasobem jest również czas, a jak zostało pokazane w rozdziale pierwszym, jest on silnie związany z płcią. Koncepcja wykorzystywania różnego rodzaju zasobów w celu poradzenia sobie z określoną sytuacją życiową pojawia się zarówno w literaturze psychologicznej, jak i socjologicznej. W przypadku tej ostatniej, wykorzystywana jest ona do łączenia zagadnień sprawstwa oraz kwestii związanych ze strukturą społeczną (E Williams i Popay, 1999).

W kontekście biedy w literaturze na temat rozwoju szczególny nacisk położono na tę koncepcję jako część coraz bardziej wpływowego „podejścia opartego na środkach do życia”. Owe środki do życia są definiowane jako „możliwości, szeroko rozumiany kapitał (zapasy, zasoby, prawa oraz dostęp), a także działania wymagane do zdobycia środków do życia” (Chambers iConway, 1992: 7). Uważa się, że podejście to stworzyło miejsce, również w zakresie gospodarstw domowych, na „analizę - w kategoriach interdyscyplinarnych i odnoszących się do polityki społecznej — różnorakich, płynnych i często zawiłych sposobów radzenia sobie z życiem” (Beall, 2002: 83). Ludzie biedni są opisywani jako „zarządcy złożonego portfela szeroko definiowanego

161