63973 ScanImage025 (2)

1

55

Ryc. 14. Skupienia osadnicze na Wysoczyżnie Sakalskiej (Estonia). (A. Vassar, 1956).

1 - kamienne cmentarzyska, 2 - bagna, 3 - lasy

54

Na północ od dolnej Dźwiny, między nią a rzeką Gaują, rozciągał zwarta puszcza niemal całkowicie pozbawiona śladów osadnictwa. Za p czą, po obu stronach rzeki Gauji powstało szereg skupień osadnic. Niektóre z punktów wchodzące w ich skład powstały w pierwszych wiek naszej ery (E. Brastinś, 1930, s. 65), większość jednakże założono w dru połowie I tysiąclecia. W związku z tym wysunięto koncepcję, żc w tym w lesiste rejony dorzecza Gauji dochodzili wychodźcy zachodniofiń strefy tajgi (J. Koskinen, 1866, s. 389; A. Bielcnstein, 1892, s. 100) i z Pół pu Kurskicgo (H. Moora, 1952, s. 162-168; E. Tónisson, 1974, s. 183- 18fy W pierwszym przypadku bodźcem do migracji na zachód mogły być względy gospodarcze i próba zerwania z półosiadłym trybem życia, w drugim prze. sunięcia grup ludności zachodniofińskicj na wschód mogły się wiązać z por-turbacjami wynikającymi z parciem bałtyjskich Kurów ku morzu i wypycha-nicm autochtonów z dotychczasowych siedzib. Wbrew oczekiwaniom przy. byszów puszcze w dolnym i środkowym dorzeczu Dźwiny i Gauji nie dawały poczucia bezpieczeństwa, gdyż równolegle zasiedlały je grupy Bałtów, podążających na północ z dorzecza środkowego i górnego Dniepru (H. Laakman, 1930, s. 137-138). Ostatecznie w dorzeczu środkowej Gauji ustaliła się na szereg wieków trwała granica między terytorium etnokulturowym Bałtów (Letgalów) i Finów zachodnich (Liwów i Estończyków), z chwilą powstania w dorzeczu rzeki najdalej ku północnemu wschodowi wysuniętej ziemi letgal-skiej - Imery (L. Laakman, 1930, s. 138).

Ukształtowane w pierwszych wiekach naszej ery trzy prowincje ctnokul-turowe Estończyków, rozciągające się wzdłuż wschodnich brzegów Zatok; Ryskiej i południowych Fińskiej w’ dalszym ciągu zachowywały znaczące odrębności, przy czytelnych w źródłach archeologicznych procesach wewnętrznych przekształceń. Skrajnie zachodnia prowincja obejmująca Wysp.Y Saarema i Muhu oraz Wysoczyznę Sakalską, należała do najlepiej rozwiniętych gospodarczo. W VIII w. zakończył się tu proces podziału terytorialnego ziem objętych osadnictwem (M. Hellman, 1954, s. 33; A. Vassar, 1956, s. 201). Wschodnie pobrzeże Zatoki Ryskiej należało już wówczas do najgęściej zasiedlonych, zwłaszcza w obszarze ograniczonym z jednej strony rzeką Piarnu z drugiej jeziorem Vysttjarv (ryc. 14). Znajdują się tu najlepsze w całej Estonii gleby i ludność miejscowa wcześnie opanowała technikę upraw zbożowych. Ponadto krzyżowały się tu dwie drogi handlow-e - lądowa prowadząca z południa na północ i wodna - od morza na wschód w kierunku jeziora Pejpus (A. Vassar, 1956, s. 215). W oparciu o źródła archeologie^ można domniemywać, że w okresie merowińskim (VI-VIII w.), powstałe tu wspólnoty osadnicze osiągnęły wyższy niż gdzie indziej stopień organizacji społecznej.

Kolejnym obszarem o wielowiekowych tradycjach osadniczych i zn^a' czącym zaludnieniu była przybrzeżna strefa Zatoki Fińskiej, ograniczo^pa od wschodu lewym dorzeczem rzeki Narwy, a od zachodu rzeką Loobui (M. Schmicdehelm, 1956, s. 180 n). Granice powstających tu w VI w. ws

not terytorialnych przebiegały wzdłuż naturalnych układów bagnisk, mok-^deł i nieużytków (M. Schmiedehelm, 1956, s. 182).

W północnej peryferii strefy lasów mieszanych i południowej lasów taj-^^7ch, obraz stabilizującego się osadnictwa zachodniofińskiego, począwszy ⁰ ^1 w. n.e., był dość zróżnicowany. Mimo to wykształciły się tu dwie j^lcgłe prowincje etnokulturow^re, w nomenklaturze archeologicznej okreś-ⁿy^ak° kultura kurhanów wydłużonych i kultura sopek. _w *7^erwsza z nich na zachodzie sięgała dorzecza jeziora Vystrjarv z centrum Rejonie jezior Pejpus i Pihkva (Pskowskie) oraz rzeki Vielikoj, obejmując ^^schodzie zachodnie peryferie zlewiska jeziora Ilmeń, na północy dorze-^bJewy, Pliusy i Ługi, na południu sięgając prawego dorzecza górnej ^ ^my (ryc. 15). Cały ten olbrzymi obszar był zasiedlony w^r różnym stopniu, ^stępowały w jego obrębie rejony znaczących koncentracji osadnictwa