ScanImage056

r

'i?

(M.I. Artamonov, 1990, s. 282). Słowiańskie skupienia osadnicze ły przede wszystkim wzdłuż dróg i tras handlowych, w miejscach ^ z jednej rzeki spławnej w drugą. Klasycznym tego przykładem ⁰¹⁰ .^y Gniezdowo koło Smoleńska lub Okowski Las. W obu rejonach reje^stfU

116

wymiany dalekosiężnej na Łovati i w zlewisku jeziora Ilmeń (E.N.._n_

A.V. Płochov, 1989, s. 38). Przejmow^ranie przez zbrojne drużyny kontroli w strategicznym punkcie szlaku handlowego miało charakter fliktu lokalnego, zwłaszcza gdy znajdował się on w gestii obcej (skand/ ' skicj) drużyny zbrojnej. Być może echa tych konfliktów- dotarły do rdoT gdzie kontrolę terytorialną spraw-owali sami Finowie przy oczywistej _w pracy lub nawet zależności od Wikingów. Nie potrzebne były żadne fonn?/ sojusze by problem pozbycia się Skandynawów z ziem zachodniofui_si/ został rozwiązany, jak o tym komunikuje zapis kronikarski (F. Sielicki, s. 7). Lakoniczna forma informacji latopisowych nie pozwala na pełną konstrukcję dziejących się wówczas spraw. Być może aspiracje do samodż ności politycznej i gospodarczej Finów Zachodnich, po pozbyciu się $k/ dynawów zostały naruszone przez Słowian pragnących zająć dotychczas©, pozycję przybyszy wyrzuconych za morze. A może Finowie chcieli odzysk; kontrolę tych obszarów, które zamieszkałe przez ich pobratymców znała?) się w sferze wpływów i zależności od Słowian. Niewątpliwie okres po w gnaniu z ziem zachodniofińskich Skandynawów charakteryzował się cuj łymi konfliktami zbrojnymi, próbami dokonywania nowych podziałów ter torialnych, zniszczeniem gospodarczym i upadkiem świetnie dotąd prosper. jących centrów rzemieślniczo-handlowych. Przywołanie Waregów zza moi: i oddanie im przynajmniej emporium handlowego nad Ładogą, było zape-ne próbą wygaszenia konfliktów zbrojnych między Finami i Słowianami on. uruchomienia zamierającego handlu na szlakach dalekosiężnych.

Ludność słowiańska, pragnąca się osiedlić w rejonach zawłaszczony^ i kontrolowanych przez zbrojne drużyny swych rodaków, nie sadowiła s w obrębie funkcjonujących zachodniofińskich wspólnot terytorialnych, le-tworzyła własne enklawy (L.V. Aleksiejev, 1974, s. 24).W DC w. nie by jeszcze mowy o celowej i w sposób zorganizowany prowadzonej kolonia zawłaszczonych ziem (A.N. Kirpićnikov, J.A. Rjabinin, 1982, s. 48). ^ puszcza się, że pierwsze fale ludności słowiańskiej zajmowały opuszcza przez Finów, zniszczone w czasie napaści siedliska lub peryferie działając); wspólnot terytorialnych (G.S. Lebiedicv, 1982, s. 35). Archeologicznym^ dem ich obecności są tzw. kurhany koliste z pochówkami ciałopalny i warstwy kulturowe osiedli narastające po widocznych śladach (1.1. Liapuszkin, 1966, s. 134). W X w. kolonizaqa ziem zachodniofin^¹ przez Słowian nie miała już przypadkowego i bezładnego chara lecz nabierała form zorganizowanego i celowo ukierunkowanego nia. W tym czasie bowiem istniał już podział terytoriów między wódców drużyn zbrojnych, dysponujących władzą książęcą, za*¹¹* ^ wanych w umocnieniu i legalizacji swych praw do zawłaszczonym*

117

wanie stanowisk archeologicznych z czasów między schyłkiem IX ^•stęP⁰ _m gió_wnie cmentarzysk kurhanowych ciągnących się pasami a X¹ _ewłok z Łovati na Dźwinę i Dniepr (L.V. Aleksięjev, 1978, s. 29), szereg grodów o metryce z X-XU w., które można identyfikować ^a ^dami wymienianymi w latopisach ruskich (I.V. Dubov, 1990, s. 28 n, 41, ^Z Ten system zasiedlenia zawłaszczonych ziem prowadził do mozaikowej, sie etnicznym, struktury osadnictwa i petryfikował istnienie izolowa-^W ^terytorialnie wspólnot fińskich, bałtyjskich Oetgalskich) i słowiańskich. ^oyC _t0 szczególnie czytelne w zlewisku jeziora Pskowskiego i dorzeczu rzeki \Mikoj (J E. Rjabinin, 1990, s. 190), gdzie istnienie osobnych wsi ludności fińskiej, bałtyjskiej i słowiańskiej notowano do XIX wieku.

¹ Członkowie słowiańskich drużyn zbrojnych wyprawiający się na północ u schyłku DC i w X w., wywodzili się z różnych nadnieprzańskich wspólnot terytorialnych, podobnie jak przybywający ich śladem osadnicy. Nic byli więc reprezentantami określonej i nazwanej organizacji słowiańskiej typu plemiennego, które formowały się od schyłku IX w. i to tylko w ziemiach cechujących się wielopokoleniową stabilizacją struktur społeczno-ekonomicznych. Wydaje się więc przekonująca teza, że wymieniane w kronikach ruskich plemiona słowiańskie w zlewiskach jezior Pskowskiego i Ilmeńskiego powstały po zbudowaniu na zawłaszczonych terenach własnych struktur społeczno-politycznych (M.I. Artamonov, 1990, s. 298). Krywicze w takiej interpretacji tworzyli organizację plemienną wyrosłą na bałtyjskim i słowiańskim potencjale ludnościowym, co sugeruje także bałtyjska w swej etymologii nazwa. Słowenie zaś byli zespołem powstałym przez konsolidację słowiańskich i zachodniofińskich elementów demograficznych. W X w. obie te organizacje polityczne odgrywały znaczącą rolę w^r zlewiskach jezior Pskowskiego i Ilmeńskiego (G.S. Lebiedicv, 1982, s. 39), z ośrodkami politycznymi w Pskowie i Nowogrodzie. Na północ od ich dzierżaw rozciągały domeny politycznego władztwa Skandynawów’, obejmującego rejony osadnictwa zachodniofińskiego, lapońskiego i enklaw^ry osadników skandynawskich (ryc. 51), którego ośrodkiem politycznym była Stara Ładoga Kirpićnikov, 1988, s. 55). Na zachodnich i północnych okrainach płaszczonych przez Słowian i Skandynawów ziem zachodniofińskich, matowały się polityczne organizacje terytorialne Liwów, Estończyków, _Pó° ’⁵ K^amlii, Iżory (Ingermanland) i Wcsi oraz fińskie zespoły plemienne ^ >spu Fińskiego. Wewnętrzne powiązania między organizmami słowiań-9^^w*^czami i Słowcnami) i ziemią ładoską były znacznie słabsze niż ^pe * ^Z °^^r°dkiem ^w Kijowie (A.N. Nasonov, 1951, s. 79). Wynikało to tai^ ^{e z n}°nnalnej, sąsiedzkiej konkurencji, głównie gospodarczej, ale "^KleaT°.^^Czncj * apetytów zawłaszczeniowych kierowanych ciągle w stronę ^{nie w}olnych społeczności zachodniofińskich. Z kolei szwedzcy władcy oskiej próbowali w tym samym czasie podporządkować sobie s. J₈₎    tajgi do wybrzeży Morza Białego (A.N. Kirpićnikov, 1988,

°cząwszy od XI w. królowie norwescy urządzali coroczne wyprawy