67298 soc 16

MO Małgorzata Synowice-Piłat

-    .mówieniu o śmierci,

-    znieczulenie miejscowe,

-    odmienne diagnozy stawiane przez różnych lekarzy,

-brak komunikacji pomiędzy lekarzem a rodzimi,

-    badanie lekarskie, które powoduje trudności w oddychaniu.

W powyższym zestawieniu widać, że wiele czynników slrcsogennyeh ma związek /.niewłaściwie przebiegającym procesem komunikacji między personelem medycznym a pacjentami, z nieprawidłowymi relacjami między nimi. Pacjenci uskarżają się na przedmiotowe traktowanie ich przez lekarzy, bagatelizowanie sfery opickuńczo-cmocjoiialncj w praktyce medycznej (nieliczenie się z odczuciami pacjentów, brak wsparcia emocjonalnego ze strony personelu), niewłaściwe lub niewystarczające przekazywanie informacji na lemat choroby, zalecanego leczenia czyjego ewentualnych skutków ubocznych.

Należy się zastanowić, dlaczego lak się dzieje, że instytucja powołana, by pomagać chorym i łagodzić ich cierpienia, sama staje się dla pacjentów źródłem lęków, a w konsekwencji opóźnia proces icli powrotu do zdrowia, Próbę wyjaśnienia tego zagadnienia w odniesieniu do zasml funkcjonowania instytucji biurokratycznej można znaleźć w pracach R.K. Merlona.

Szpital jako instytucja totalna - koncepcja E. Goffmana

Mechanizmami i relacjami między personelem a podwładnymi w instytucji biurokratycznej zajmował się także l.i. Goffman [IIJ. Według tego autora we współczesnych społeczeństwach zachodnich można wyodrębnić instytucje stwarzające większe niż inne ograniczenia, leli ograniczający lub totalny charakter symbolizuje często fizyczne bariery, kjióre uniemożliwiają jednostkom kontakt ze światem zewnętrznym.

W instytucjach totalnych występuje zasadniczy podział na dużą grupę ludzi („podwładni"), którzy żyją wewnątrz nich i mają ograniczone kontakty ze światem zewnętrznym oraz nieliczną grupę ich nadzorców („personel’’) - osób zintegrowanych ze światem zewnętrznym. Każda grupa wytwarza i stosuje w ocenie drugiej określone stereotypy, które mogą wpływać na ograniczenie kontaktów między nimi. W efekcie powstają i funkcjonują obok siebie dwa odmienne światy społeczne i kulturowe. Cele i interesy personelu są bardzo ściśle utożsamiane zarówno przez podwładnych, jak i przez sam personel z celami i interesami instytucji.

Spośród placówek medycznych przykładem instytucji totalnej by 1 dla Goffmana szpital psychiatryczny. Także w szpitalu - nie tylko psychiatrycznym - obserwuje się podział na dwa mało przcnikalnc światy: personel (medyczny) oraz podwładnych (pacjentów). Funkcjonują również określone stereotypy. Pacjenci określają środowisko lekarzy mianem hermetycznego, wywyższającego się. Lekarze zaś mająnp. niejednokrotnie tendencję do deprecjonowania możliwości intelektualnych swych pacjentów.

Charakterystyczną cechą podwładnych (także pacjentów) jest to, że wchodzą do instytucji jako jednostki ukształtowane przez środowisko, w którym żyli do tej pory, Pobyt w instytucji wymusza jednak niejednokrotnie zerwanie lub ograniczenie kontaktów z otoczeniem, ze środowiskiem, w którym jednostka czulą się bezpiecznie i które ją ukształtowało. Przykładem może być ograniczanie przez szpitale możliwości odwiedzin pacjentów przez rodzinę (czy przyjaciół), co jest szczególnie dotkliwe clia chorujących dzieci.

Zdaniem Goffmana instytucja totalna poddaje osobowość jednostki w niej przebywającej systematycznemu, choć często niezamierzonemu procesowi degradacji. Przykładem może być chociażby pozbawienie „podwładnego” przedmiotów, z którymi się utożsamia (np. przechowywanie rzeczy osobistych pacjenta w magazynie, do którego nie ma on dostępu, lub oddawanie rzeczy rodzinie, i zwracanie icli dopiero w momencie opuszczenia instytucji), co prowadzi

Funkcjonalność i clysfiitikcjomiłnoKć instytucji medycznych do uniformizacji i depersonalizacji. Oczywiście, pewien stopień uniformizacji jest nie/ do sprawnego działania organizacji, ale jej nadmiar może prowadzić me tylko do ohi zdolności twórczych, ale i przystosowania do zachodzących zmian. Im dalej sięga uniform tym mniej ludzie są zdolni do przejawiania zachowań wybiegających poza ustalone adaptowania się do warunków i stosunków gruntownie zmienionych w porównaniu z d czasowym stanem rzeczy, rozwijania indywidualnej i grupowej inicjatywy.

W szpitalu ogranicza się również niezbędna do prawidłowego luiikcjouownnin jedno* parcieję od współtowarzyszy (konieczność przebywania przez e;dy czas z innymi ehe Dodatkowo jednostka jest zmuszona przystosować się do realizacji codziennych zaj czynności według narzuconego odgórnie schematu (up. harmonogram posiłków czy zal i badań w szpitalu). Pacjenta pozbawia się więc możliwości swobodnego decydowania * i swoim losie. „Istnieją różne oficjalne uzasadnienia tych ataków na osobowość. W szp psychiatrycznych uzasadnia się je koniecznością ochrony pacjenta przed nim samym i pi . itymi pacjentami (...). Argumentacje te zachowują słuszność tylko do pewnego stopnia podstaw leży często po prostu dążenie tło kierowania działalności;) dużych giup lodzi na przestrzeni przy najmniejszym nakładzie środków” 112).

W strukturze szpitala chorzy są całkowicie podporządkowani personelowi. Za/.v w relacjach lekarz - pacjent dominuje wzorzec paternalistyczny, który charakteryzuje się; nym podziałem na pacjentów - biernych biorców świadczeń medycznych - oraz pe udzielający tych świadczeń. Dysltmkcjonćdność instytucji medycznych bardzo wy uwidacznia się w zjawisku depersonalizacji stosunku lekarz - pacjent. W instytucjach nu nych akcentuje się znaczenie działań instrumentalnych (technicznych), natomiast kwest się, marginalizuje lub ignoruje potrzeby emocjonalne chorych. Obserwuje się zjawisko u niioiawiania pacjentów, traktowania ich jak przypadku chorobowego. Współczesnej medj zarzuca się, że koncentruje się na leczeniu choroby, poszczególnych części organizmu, nn leczeniu chorego, cierpiącego i potrzebującego troski i zrozumienia człowieka f l.!|.

Przypisy i odnośniki do rozdziału 3.2

1. Csorba 11., Szpital • pacjent. System społeczny kliniki inlcruisiyczncj, Wioclaw-Wniszawa-Kmków l%<

2.    Kamiński A.Z.. 1)iiuokincj;i, |w:| lincyklopedia socjologii. I. I. Warszawa IWO, s. 67. 3. Weber M., Trzy typy prawomocnego panowania, [w:] Dorczyński W., Jasińska-Kunia A.. Szacki .1. (red.), hlctuenl; socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej. Warszawa 1975, s. 239-250. *1. ski A./., biurokracja..., s, 69. 5. Croz.icr M., Człowiek i syslem. Ograniczenia działania zespołowego. W; 1982. (i. 'lubiasz-Adamczyk II.. Szafranice K,, Majka J.. Zachowania w elioiohie. Opis przebiegu clioiolą spoklywy pacjenta. Kraków 1999, s. 86. 7. Mci ton R.K., Teoria socjologiczna i sinikiem społeczna. W;

. 1982, s. 255-266. 8. Mellon R.K., The unantieipaled conseipienccs of ptnposivc social aclion, fw:| Ai Sociological Rcview 1936, i, K9d-9tW; Allporl Cr,W.. Personalny, Nowy Joik I*>37. tozdz. 7. 9, Merlo Teoria socjologiczna.,., s. 259. 10. Sokołowska M., (.iraniec medycyny, Warszawa 1980, s. 200.

II. Golfniaii li., Charakterystyka iaslylueji lotalnych, |w:j Dcrezyński W., Ja.smska-Kama A., Szacki .). Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej. Warszaw; s. 150-177. 12. Ciollinan I:., Charakterystyka..., s. 156. 13. Sokołowska M., Dyslunkcjonalność inslyiueji nitowi,a, (w:J 1’odgóieckicgo A. (red.), Socjolecliiiikn liinkejonalnośe i dysliinkcjonaioość instytucji. Whiszau