soc 15

I3K_____________Małgorzata Synowice-Piłat

Wcłlhig Webera biurokracja jest doskonal:} „maszyną". Można wyróżnić szereg zalet biurokracji - efektywność, dążenie do precyzji, szybkość, maksymalizowanie zysków w stosunku do zainwestowanych środków. Weber nie zapominał jednak także o negatywach tej formy organizacji. Zwracał uwagę, że takie zjawiska, jak bezosobowość i dehumanizacja stosunków między jednostkami, których wymaga się w organizacji biurokratycznej, są zagrożeniem dla cywilizacji europejskiej, mogą nadto prowadzić do uniformizacji kultury i bezbarwności życia. Jednostka znśHraci w takiej organizacji swą osobowość, /.ostaje sprowadzona do roli .jednego z trybów w maszynie".

M. Weber analizował różnice między przedsiębiorstwem (organizacją usposobioną do przynoszenia zysków) a administracją państwową finansowaną przez budżet. „Administracja państwowa musi podporządkować kwestie racjonalności formalnej (wymierne nakłady pieniężne) celom, które w takich kategoriach sformułować się nie dadzą, takim jak zdrowie, oświata, sprawiedliwość, bezpieczeństwo ilp." (dj.

Teoria biurokracji w ujęciu R.K. Merlona

Według Merlona (7j (Struktura biurokratyczni) wywiera na urzędników (w wypadku szpitala będzie to personel medyczny) nieustanną presję, by podporządkowali się oni obowiązującym regułom. Aby instytucja mogła osiągnąć wysukrstopień niezawodności zachowań, niezbędne jest wykształcenie wysokiego poziomu konformizmu jednostek wobec wzorów działania (dyscyplina połączona z wpajaniem uczestnikom grupy odpowiednich postaw i uczuć). Długotrwale poddanie jednostki owej presji może spowodować przeniesienie uczuć z celów (wartości) organizacji na pojedyncze szczegóły zachowań określonych w przepisach. Przestrzeganie przepisów, początkowo pojmowane jako środek, przekształca się w cel sam w sobie. Zachodzi wtedy proces przeniesienia celów, w klóiym wartość instrumentalna staje się wartością samą w sobie, ostateczną [XJ. Dyscyplina jest wtedy postrzegana niejako środek zapewniający osiągnięcie określonych celów, lecz jako zasadnicza wartość w organizacyjnym życiu biurokraty (9).

Opisywany powyżej proces daje się również zaobserwować w instytucji szpitala. Poddawany presji slrukluiy biurokratycznej personel medyczny, by utrzymać swoje stanowisko, iiic-zawiykać. przed sobą drom do awansu (lub zwiększyć wansę. p.odvvyższ.ęi.nęswojej ...pozycji.), często podporządkowuje się przepisom czy panującym zasadom bez względu na sytuację. Niewłaściwe postępowanie lekarzy i pielęgniarek względem pacjentów, bagatelizowanie przez personel potrzeb chorych, ich uprzedmiotowianie mogą świadczyć właśnie o pojawieniu się procesu przeniesienia celów, o tym, że wartość podstawowa, dla której instytucja szpitala została powołana, a mianowicie dobro pacjenta, zostaje wyparta przez wartości instrumentalne (prowadzące do wartości najważniejszej). Takie chociażby wartości instrumentalne, jak podnoszeniejuniejętnośd zawodowych, pogłębianie wiedzy, zdobywanie tytułów naukowych, a eo za tym idzie, robienie kariery zawodowej Jak j.i.nj bardziej -mogą i powinny dawać pozytywne efekty dhtjcdjto.s.lki, instytucji, w której jest ona za hu dni 01 w, ale i dla - a właściwie przede wszystkim - pacjentów, Realizując te cele personel nie może zapominać o wartości nadrzędnej szpitala - o pacjencie, dla którego instytucja ta została powołana. Należy pamiętać, że to personel medyczny jest dla pacjenta, a nie odwrotnie.

Według Merlona przeniesienie pierwotnych celów rodzi sztywność zachowań i niemożność szybkiego przystosowania. Konsekwencją jest formalizm i rytuali/.m, a nawet sytuacja, w której dominująca dbałość o przestrzeganie przepisów koliduje z realizacją celów organizacji.

Zjawisko takie określane jest mianem zbiurokratyzowania urzędnika. Skłonność do kategoryza- • eji i presja wywierana przez strukturę biurokratyczną na bezosobowość stosunków mogą pro-wadzić do konfliktu w relacjach urzędnik--klient. Na gruncie szpitala powstają koni!ikly między personelem medycznym a pacjentami, których podłożem jest niejednokrotnie bezosobowe Irak-lowanic spraw, które mają ogromne znaczenie osobiste dla chorego i jego rodziny.    -M

mmmmm

funkcjonał imsć i tłyslunkcjonalność instytucji medycznych    tjy

Inną przyczyn!] konfliktów jest wynikająca ze struktury biurokratycznej postawu iluminacji personelu wobec pacjentów. Personel, bez wzglądu na pozycji; wewnątrz hieraiehii, reprczeniiijc władzę i prestiż całej struktury. Odwołania niezadowolonych z opieki pacjentów do innych lekarzy czy pielęgniarek są często nieskuteczne z powodu solidarności tej grupy.

Opisane powyżej stosunki społeczne między personelem medycznym a pacjentami skłoniły część teoretyków socjologii do charakteryzowania szpitala jako instytucji totalnej} 10).

Dysfunkcjonolność instytucji biurokratycznej na przykładzie szpitala

Instytucje typu biurokratycznego rodzą patologie organizacyjno, które są integralnie związane z działaniem, to znaczy, że cechy, z którymi M. Weber wiązał racjonalność organizacji biurokratycznej, są zarazem przyczyną zjawisk dysfunkcjonalnych. Opis zawarty w typie idealnym biurokracji zawiera tylko jeden aspekt jej funkcjonowania, zaś poza regułami formalnymi zawartymi w przepisach powstają także zasady o charakterze nieformalnym, których skuteczność jest częstokroć znacznie większa. Krytycy koncepcji Webera dowodził, że faktycznie istniejące (nic-idcaliic) instytucje biurokratyczne nic są maszynami, że odbywa się w nich nieustanna gra między grupami i jednostkami; jej przedmiotem są władza i kontrola nad organizacją.

Według M. Crozicra | 5j dysfunkejebiuiukracji wzajemnie się wzmacniają i utrwalają, tworząc błędne kolo. Nieuniknionym skutkiem obecnej w organizacji biurokracji są: sztywność struktury, wadliwa komunikacja między jednostkami i centralizacja decyzji, która izoluje od kontaktu z rzeczywistością.

Jak zostało wcześniej powiedziane, instytucją biurokratyczną jest również szpital. Jest ona powoływana w celu realizacji bardzo ważnej ze społecznego punktu widzenia wartości, jaką jest ratowanie życia ludzkiego i przywracanie zdrowia. W licznych badaniach psychologicznych i socjologicznych analizuje się reakcjo pacjentów na pobyt w szpitalu, stopień ich adaptacji do warunków szpitalnych, jakość relacji z personelem medycznym cle. Oczywiście z jednej strony - świadomość znajdowania się pod profesjonalną opieką medyczną personelu, który wykorzystuje cala swa wiedze i umiejętności, by pacjent powrócił do zdrowia, daje choremu poczucie bezpieczeństwa, zmniejsza iepu leki związane z chorobą. Z drugiej jednak strony pobył w szpitalu wywołuje szereg napięć, Niewątpliwie źródłem lęków jest sam fakt odizolowania od naturalnego otoczenia (rodziny, przyjaciół) czy konieczność przystosowania się do reguł panujących w szpitalu. Także środowisko szpitala stwarza szereg innych sytuacji stresowych, które bardzo niekorzystnie wpływają na stan pacjenta. Badania prowadzone przez II. Van der IMoega pozwoliły na uszeregowanie (według kolejności podanej przez badanych pacjentów) sytuacji stresowych w środowisku szpitalnym (OJ:

-    ból.

-    brak osoby, z którą można by przedyskutować swój stan,

-    niedostateczna informacja, lekarze nietidzieliijący informacji,

-    przyjęcie do szpitala,

-    operacja,

-    skierowanie na dodatkowe konsultacje,

-    traktowanie człowieka jak przypadek, a nie jak chorego,

-    umierający pacjenci,

-    „leżenie i czekanie”,

-    lekarze używający niezrozumiałej terminologii,

-    otwarte rany,

-skutki uboczne stosowanych Icków,