67446 IMG167 (4)

11.5.1. Biblioteki narodowe

Liczne biblioteki narodowe dysponują już obecnie katalogami mającymi w znacznej części formę danych czytelną dla komputera. Na razie to dysponowanie ogranicza się tylko do obecnego okresu, tj. do ostatnich 30 lat. Instytucje te dążą do możliwie największej komercjalizacji tej inwestycji, którą zrobiły najpierw na swój własny użytek, ale która obecnie może zacząć przynosić dochód. Niektóre biblioteki narodowe przystępują do bezpośredniej sprzedaży swych rozmaitych kartotek; niekiedy dane, o któiych mowa, są odprzedawane „z drugiej ręki”; każde rozwiązanie ma właściwe sobie zalety. Zwyczajność tych usług umożliwia obecnie wielu bibliotekom dysponowanie zautomatyzowanymi katalogami wysokiej jakości.

Biblioteka Kongresu w Waszyngtonie była pierwszą biblioteką, która od wielu lat dysponowała serwisem handlowym, o nazwie Cataloging Distribution Service (CDS). Jeden z oddziałów tego serwisu, MARC Distribution Service, dostarcza danych katalogowych wg różnych kryteriów: książki, mapy, muzykalia, wydawnictwa ciągłe, wideogramy, prace w języku hebrajskim, prace w językach chińskim, japońskim i koreańskim, prace kanadyjskie, nowozelandzkie, australijskie itp. W ten sposób jest oferowana sprzedaż ponad 6 min opisów, dotyczących okresu od 1968 do 1995 roku. Wyjątkowo dobrze zorganizowany CDS udostępnia w sprzedaży wiele pomocy niezbędnych dla tych, którzy chcą pozyskiwać dane; są to: format MARC, Hasła Przedmiotowe Biblioteki Kongresu (Library of Congress Subject Headings — LCSH), Klasyfikacja Biblioteki Kongresu, tablice kodów (języków, krajów, geograficzne itp.). CDS oferuje na rynku także kartoteki autorytatywne Biblioteki Kongresu: ponad 2,7 min opisów dotyczących nazw własnych (osób, ciał zbiorowych) i ponad 300 000 opisów odnoszących się do haseł przedmiotowych (LCSH). Opisy są dostępne w formatach USMARC i UNIMARC na następujących nośnikach: taśmy magnetyczne dziewięciościeżkowe, kasety z taśmą magnetyczną (tape cartridge), dyskietki 5" 1/4, wydruki. Kwerendy (prośby o dane) mogą być niekiedy ukierunkowane w specyficzny sposób, odpowiadający potrzebom biblioteki występującej z kwerendą: np. tytuły w języku hiszpańskim, opublikowane w Ameryce Południowej. Od niedawna niektóre produkty są dostępne w postaci CD-ROM-ów. Jeśli chodzi o koszt retrokonwersji, to należy najpierw uiścić opłatę podstawową w wysokości 300 dolarów za wyszukiwanie, a do niej dodaje się 1 cent za każdy opis! Opisy Biblioteki Kongresu są także dostępne u różnych pośredników odprzedających je; oprócz rekordów bibliograficznych oferują oni także oprogramowania umożliwiające zapytywanie systemów lokalnych oraz rozładowywali danych w tych systemach.

Biblioteka Narodowa Francji od wielu lat oferuje na rynku swojąbazę danych BN-OPALE (książki i czasopisma), która obejmuje obecnie prawie 2 min opisów bibliograficznych i około 550 000 haseł wzorcowych. Wypróbowano kilka form

komercjalizacji: sprzedaż CD-ROM-6w przez firmę Chadwyck-Healey jest z pewnością najlepszym sposobem komercjalizacji tej bazy danych. Od roku 1991 do końca grudnia 1994, serwis QUESTEL administrował Krajowym Serwisem Bibliograficznym (Service bibliographique national-SBN), który sprzedawał opisy w formacie UNIMARC, przy czym jeden opis z bazy BN-OPALE kosztował 3 franki, a jeden opis z bazy BN-OP ALINĘ (fonogramy, wideogramy, multimedia) — 5 franków. Serwis ten, nieco skomplikowany w użytkowaniu, został zlikwidowany 31 grudnia 1994 roku. Wszystkie francuskie płytoteki i mediateki niecierpliwie oczekiwały pojawienia się na rynku bazy BN-OP ALINĘ w postaci CD-ROM-ów; jej wkroczenie na rynek z 220 000 opisów zapowiadano na początek 1996 roku. Ponadto Biblioteka Narodowa Francji zakończyła retrokonwersję swych własnych katalogów; utworzono prawie 4,5 min opisów. Zapowiadano komercjalizację również tej kartoteki —■ od 1996 roku, zwłaszcza w postaci CD-ROM-ów. Wreszcie CD-ROM, obejmujący nabytki zagraniczne od 1970 roku i stanowiący uzupełnienie CD-ROM-u zawierającego Bibliographie nationale franęaise, jest dostępny na rynku od października 1995 roku.

Liczne inne biblioteki narodowe, w tym angielska, niemiecka i hiszpańska, postępują w ten sam sposób.

Przy zamawianiu opisów mogą być stosowane różne procedury:

—    zakup bieżącej bibliografii narodowej w formie czytelnej dla komputera; rozwiązanie to ma — oczywiście — małe zastosowanie w przypadku operacji katalogowania retrospektywnego; .

—    zakup partii opisów wg kryteriów ogólnych: wszystkie dysertacje, wszystkie powieści w językach europejskich, wszystkie książki wydane we Francji w latach 1970-1989 itp.;

—    zakup jednostkowych opisów wg kryteriów specyficznych; należy ustalić kryterium możliwie jednoznaczne: w grę może wchodzić ISBN, sygnatura Biblioteki Kongresu, numer opisu w Bibliographie nationale franęaise itp.

W innych przypadkach biblioteka zamówi opisy wg klucza specyficznego, ale niekoniecznie jednoznacznego: pierwsze trzy litery nazwy autora, pierwsze trzy litery tytułu lub dwie ostatnie cyfry roku wydania. Zadziwiająco, ten typ klucza jest względnie efektywny.

Pierwsze dwa rozwiązania służą do stworzenia zasobów opisów w systemie właściwym dla danej biblioteki. We wszystkich przypadkach biblioteka powinna „zredagować” opisy, tj. przynajmniej dorzucić dane lokalne, zwłaszcza sygnaturę.

11.5.2. Zakup opisów w wielkich sieciach

Wielkie sieci, np. OCLC, RLIN lub WLN, także oferujądo sprzedania opisy, mając na względzie retrokonwersję. Proponowane są różne metody postępowania.

309