72427 skanuj0021 (154)

nia na badaniu samej natury społeczeństwa' miejskiego³³. G: Sjo-berg wiąże ten fakt z bardzo zaawansowanymi procesami industrializacji i urbanizacji zachodzącymi w społeczeństwie amerykańskim,' które spowodowały, że sektor’wiejski w znacznym stopniu został włączony w orbitą społeczeństwa miejskiego. Przesunięciu uległa w związku z tym problematyka prowadzonych badań, studia nad procesami zmian społecznych zostały zastąpione analizami różnic występujących pomiędzy idealnymi, założonymi cechami i nadziejami wiązanymi ze społeczeństwem miejskim :a jego ^rzeczywistym charakterem i możliwościami, jakie ‘stwarza ³ⁱ.    .

Takie podejście do zagadnień urbanizacji prowadzi jednak nieuchronnie do ogromnego zubożenia problematyki badawczej. Trudno bowiem oczekiwać, aby złożone i różnorodne oraz posiadające tak wiele rozmaitych konsekwencji zjawiska, jakimi są procesy urbanizacyjne, mogły być adekwatnie rozpatrywane na podstawie jednowymiarowej skali. Należy wiec w pełni zaakceptować stanowisko O. Lewisa, który twierdzi: „[...] urbanizacja to nie jeden, jednolity i uniwersalny proces, lecz różne procesy, które przybierają rozmaite formy i treści w* zależności od warunków historycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych” ³\ W swej obecnej postaci koncepcja kontinuum nie przyczynia sią jednak do upowszechniania tego dość oczywistego stwierdzenia, przede wszystkim właśnie ze wzglądu na swą jednowymiarowość, linearność i „amerykocentryzm” polegający na powierzchownym uogólnianiu doświadczeń jednego społeczeństwa w konkretnym okresie jego rozwoju i traktowaniu tych uogólnień jako uniwersalnego miernika urbanizacji. Istnieje wiąc

^Jł Problem ten poruszył już na początku lat pięćdziesiątych Ralph L. Beals pisząc: „Sądzę, że uwaga socjologów'koncentruje^-się bardziej na badaniu natury społeczeństwa miejskiego niż na procesach urbanizmu lub adaptacji do miejskiego życia’' — Ralph L. Beals, TJrbahism, Urbani-zation and Acculturation, „American Anthropologist” 1951, voI. LIH, nr I.

^M G. Sjoberg. The Rural-Urban Dimension, w: Handbook of Modern Sociology, s. 128.

¹³ O. Lewis, Urbanization Without Breakdown: A Case Siudy, „The Scientiiic Monthly” 19S2, vol. LXXV, nr I; cyt. za: O.. Lewis, .Further Obserrafions, w: The Sfady of Urbanization, s. 496.

realne niebezpieczeństwo,' i że w • analizach,^któryoH^p' teoretycznego ' odniesienia'^; jest koncepcja ^v'koritmuum/^zlozo^e .i różnorodne procesy .urbanizacyjne . mogą •być . sprowądzońel jedynie do kilku prostych, stale powtarzających się iormUŁ ^iESL:.

Jednostka i grupy pierwotne w mieście

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech miejskiego stylu życia, zarówno dla Wirtha, jak i dla wielu jego następców, jest — jak pamiętamy — określony typ kontaktów i interakcji społecznych, jakie zawiązują się pomiędzy ludźmi w wielkim mieście. Przekonanie, że kontakty te są przede wszystkim powierzchowne. przelotne i fragmentaryczne, ma dla tradycyjnej koncepcji urbanizacji podstawowe znaczenie. Za ich konsekwencje uznaje się bowiem dalsze, bardzo istotne cechy, które mają charakteryzować społeczeństwo rniejskie, np. bezosobowość we wzajemnych stosunkach, izolację poszczególnych jednostek, rozpad grup pierwotnych oraz decydujące znaczenie organizacji formalnych; W rezultacie wyłania się obraz mieszkańca miasta nie mającego bliższych więzów ze współmieszkańcami, pozbawionego oparcia w grupach pierwotnych — jednostki, która żyje w swoistej próżni społecznej, samotnie wśród anonimowego tłumu obcych sobie ludzi.

W świetle współczesnych badań tego rodzaju charakterystyki trudno jednak uznać za coś więcej niż za uogólnienia wprawdzie dość oczywistych, lecz jednocześnie bardzo powierzchownych obserwacji. Ich szerokie rozpowszechnienie zarówno w publikacjach naukowych, w wypowiedziach publicystycznych, jak i w opiniach potocznych wynika jednak nie tylko z ich pozornej oczywistości, lecz również z głęboko zakorzenionych w społeczeństwie negatywnych wizji i stereotypów miasta, od których socjologowie często także nie są wolni. Wśród tych obiegowych poglądów owe pozbawione „ludzkich” treści stosunki pomiędzy ludźmi uznawane są często za jedną z głównych przyczyn dalszych negatywnych zjawisk, jakie można zaobserwować w mieście, np.