730 731

DEUTEROSTOM/A

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Dział, w porównaniu z poprzednim: pierwogębych, jest bardziej zwarty. Typy do niego należące mają większe powiązania morfologiczne i filogenetyczne. Przypomnijmy, że podstawą wyróżniania tego działu jest zachowywanie się w rozwoju zarodkowym pragęby. U przedstawicieli działu pragęba przekształca się w funkcjonalny otwór odbytowy, a funkcjonalny otwór gębowy powstaje wtórnie, jako ektodermalne wpuklenie po brzusznej stronie zarodka. Ostatecznie, w wyniku zbliżenia się do tego wpuklenia prajelita, następuje połączenie się endodermy z ektodermą. Zgodnie z takimi procesami rozwojowymi, układ pokarmowy wtórogębych, w swojej większej części, jest zbudowany z endodermy. Części ektodermalne (jelito przednie i tylnej, w porównaniu z układem pokarmowym pierwogębych, są szczególnie krótkie.

Inne cechy wtórogębych nie mają już tak podstawowej wartości diagnostycznej. Trzeba jednak podkreślić, że u wtórogębych nie występuje bruzd-kowanie spiralne. Zarodki od początków rozwoju, już od bruzdkowania, wykazują wyraźną biegunowość, a często biegunowość wykazują już komórki jajowe, można w nich wyróżnić biegun twórczy (animalny) i odżywczy (wegetatywny), uboższy i bardziej bogaty w materiały zapasowe. Gastrulacja najczęściej zachodzi poprzez inwaginację, co rzadko występuje u pierwogębych.

Powstawanie mezodermy drogą oddzielania się zespołów komórek od prajelita, a nie z komórek pramezodermalnych, jest dalszą cechą charakteryzującą wtórogębe. W szczegółach proces ten może jednak zachodzić różnie, szczególnie, w związku z występowaniem dużych ilości materiałów zapasowych w jajach, może być różnie modyfikowany.

Wtórogębe rozdziela się na 5 typów:

szkarłupnie — Echinodermata, szczecioszczękie — Chaetognatha, rurkoczułkowce — Pogonophora, przedstrunowce — Protochordata, strunowce — Chordata.

Ostatni typ strunowce obejmuje 3 pod typy:

osłonice — Tunicata, bezczaszkowce — Acrania, kręgowce — Vertebrata.

Część systematyków wymienione 3 podtypy podnosi do rangi typów, a wtedy wtórogębe zostają rozdzielone na 7 typów. Pierwszy podział jest właściwszy, gdyż struna grzbietowa, cecha diagnostyczna strunowców, jest strukturą zdecydowanie różniącą te trzy grupy od reszty zwierząt wtórogębych, mającą rangę cechy właściwej typowi. Trzeba jeszcze dodać, że część systematyków rurkoczułkowce zalicza do pierwogębych; zagadnienie pozycji systematycznej tego typu zostanie przedyskutowane w rozdziale: Filogeneza rurkoczuł-kowców.