73207 img005 (27)

38 Część I

sublimacji homoseksualnej czy kobiecej transgresji płciowej. Jednocześnie wybór gatunku jest w poszczególnych przypadkach podyktowany przez aender. ale ślady te zacierają się w perspektywie ogólnej. Przykład dramatopisarstwa polskiego, do którego ważny wkład wniosła Zapolska, zaprzecza dość powszechnemu przekonaniu panującemu w ówczesnym literaturoznawstawie europejskim, że w okresie modernizmu kobiety raczej nie piszą utworów scenicznych. Również niepowodzenie wczesnych prób dramatycznych Komornickiej z ich zaskakującym u tej autorki wydźwiękiem emancypacyjnym (Skrzywdzeni, 1894, Powrót ideałów, 1895), i w rezultacie odejście jej od tego gatunku, potwierdza schemat gatunko-wy oparty na dominacji mężczyzn. Tymczasem w literaturze homoseksualnej Oscar Wilde zdążył już podminować tożsamość seksualną osób występujących w jego dramatach.

Bardziej jednoznaczna pod względem aender jest zmia-na gatunku w twórczości tvch samych autorów. U Komornickiej oznacza ona zawsze odmienność dyskursu, którego przedmiotem jest sex and gender. Hymniczna liryka sprzed 1907 r. usiłuje przezwyciężyć różnicę płci w utopijnym akcie i zmaga się z tym, co inne w ciele, proza poetycka zdradza świadomość uwarunkowanej przez epokę i kulturę roli płci, a liryka po 1907 r. (pastisze w stylu ks. Baki) odzwierciedla w swych stylizacjach tożsamość transwestytki. Poetki — od Trzeszczkowskiej, przez Zawistowską i Wolską, do Ostrowskiej — bardzo często sięgają po wiersz rozpisany na role, aby dać wyraz odmiennej tożsamości kobiecej, której brakuje w liryce pierwszej osoby — ja. Ja liryczne, nawet jeśli zostanie nacechowane gramatycznie jako ja kobiece, stara się prze-kroczyć granice aender i osiągnąć wymiar ogólnoludzki, nato-miast ja przypisane do roli stale napotyka bariery tożsamości płciowej i stale do nich odsyła.

~~Nie tylko w pisarstwie kobiet zmiana gatunku ma charakter genderowy. Przybyszewski, głos przewodni w dyskursie płci między Wschodem a Zachodem, tworzy w prozie poetyckiej osobny gatunek, który powstał w efekcie hybrydyzacji różnych dyskursów (naukowego, filozoficznego, narracyjnego i lirycznego). Ze swoją wyzwoloną od determinant dramatu Edypowego niemczyzną rodowitego Polaka warunkuje dopiero w Totenmesse (Requiem aeternam) nowy, inny sposób mówienia o problematyce sex and gender. Pragnie mówić o tym, co seksualne, ale potrafi tylko relacjonować swoje rde-ustanne „męskie" wyobcowanie seksualne. Na. płaszczyźnie gender próba zbliżenia do tego, co seksualne, dekonstruuje kulturowe role mężczyzny i kobiety. W opisie aktu płciowego mężczyzna staje się kobietą i nie jest w stanie pozbyć się tego, co inne w kobiecie i co powstaje z niego samego — nie jest w stanie nawet wtedy, gdy w akcie nekrofilii widzi samego siebie jako kogoś obcego. Przybyszewski zarysowuje w swej prozie poetyckiej zjawisko męskiej indywiduacji seksualnej, która dopiero długo po nim stawała się stopniowo przedmiotem refleksji Freuda, a jeszcze później — przede wszystkim Lacana. W powieści Unterwegs Przybyszewski opowiada o niezdolnym do transcendencji pożądaniu seksualnym. Przedstawiony, w.formie epickiej dyskurs społeczny, emancy-.pacyiny- i analityczny (w sensie psychologii głębi) nie staje się jednak perspektywą zewnętrzną pożądania, lecz sam, o pożądaniu mówi. Epicka perspektywa zewnętrzna staję sie perspektywą wewnętrzną, ukazując jednocześnie charakterystyczne dla epoki szwy konstruktu płciowego. Perspektywa wewnętrzna^oząHaniaTnie obejmuje tego, co mityczne, wskazuje tylko na wszechobecność tego, co nazywamy gender.

■k    k

k

Porównanie gatunków literackich w świetle problematyki gender w okresie między romantyzmem a modernizmem dowodzi, że gender nie jest wprawdzie funkcia gatunku, ale implikacje wynikające z charakteru dyskursu okazują się istotne dla koncepcji, w której gender się mieści. Gender bardzo często tkwi ukryty w „fałdach" gatunku i nakłada się na właściwa dla danego gatunku poetykę. Porównanie

O

jOdC