12747 skanuj0075 (27)

446 Część 111,2: Myśl o sztuce w Italii Ouattrocenta

gody. Dalszym błędem będzie, jeśli dom ten nie będzie dostatecznie bezpieczny, aby mógł bronić się przed ludzką napaścią i ostać w nagłych nieszczęśliwych przypadkach; jeśli mury będą albo tak cienkie, że nie będą mogły utrzymać dachu, albo grubsze) niż to jest potrzebne do tego, żeby stały mocno; jeśli dachy,

0    ile tak można powiedzieć, będą się kłóciły z sobą swoimi rynnami, a owe rynny będą wylewały strumienie wody na ściany

1    do wejść; jeśli wzniesiona budowla będzie za niska lub za wysoka; jeśli w okna i inne otwory będzie wpadał niezdrowy wiatr, dokuczliwa mgła, natrętne słońce albo przeciwnie, jeśli będą one tak wąskie, że spowodują we wnętrzu nieznośny mrok; jeśli rozmieszczając je nie będziesz się liczył ze szkieletem ścian; jeśli jakiekolwiek przeszkody będą zagradzały wejście; jeśli będą razić wzrok rzeczy brzydkie, brudne i wszelkie inne, o których mówiliśmy w poprzednich księgach.

W zdobieniu budynków też są wady, których szczególnie należy unikać, bo jeśli w dziełach przyrody napotkawszy jakąś rzecz ustawioną na opak, której czegoś brak, albo taką, która ma coś w nadmiarze bądź jest w jakikolwiek sposób zniekształcona, uznajemy ją za błąd natury i uważamy, że jest potworna, cóż powiemy o architekcie, który by źle posługiwał się częściami. Te części, których uży wa się dla nadania kształtu, są to linie, kąty, powierzchnie i tym podobne; mają słuszność ci, którzy uważają, że najgorsze, najbrzydsze i najtrudniejsze do zniesienia są te wady, które wynikają z pomieszania kątów, linii lub powierzchni, jeśli nie są one pod względem liczby i wielkości do siebie podobne, równie umiejętnie oraz z wielką dokładnością z sobą połączone. Któż nie potępi wielce tego, kto, nie zmuszony żadną koniecznością, będzie ciągnął mury to tu, to tam na kształt dżdżownicy, bez żadnego porządku, jedne dłuższe, inne krótsze, o nierównych kątach i beźkształtnych połączeniach, a to wszystko na obszarze, ktÓTy z jednej strony będzie imiał kąty zbyt rozwarte, z drugiej zbyt ostre, bez żadnych prawideł, bez ładu, nierozważnie i nieprzewidująco. Będzie również wadliwa taka murarka, która jakkolwiek ma niezłe fundamenty, to ściany ma tak wykonane, że w żaden sposób nie można ich upiększyć i udoskonalić za pomocą harmonijnego zdobienia, tak jak gdyby [twórca] dbał tylko o to, żeby ściany podtrzymywały dach, nie pozostawiając miejsca, gdzie można by w sposób najwłaściwszy i w określonym porządku ustawić bądź dostojne kolumny, bądź ozdobne rzeźby, bądź wspaniałe obrazy i malowidła, bądź gładką okładzinę. Podobnym błędem, silnie z poprzednim związanym jest, jeśli ci, którzy patrzą na wykonane dzieło, spostrzegają bez trudu, że pTzy tych samych kosztach można było osiągnąć rzeczy znacznie piękniejsze i wspanialsze. Albowiem w kształtach budowli jest jakaś doskonałość i naturalny wdzięk, który podnieca ludzką duszę, i jeśli się w nich rzeczywiście znajduje, można go natychmiast poznać, a jeśli go brak, niezwykle silnie się go pragnie. Szczególnie oczy z natury swojej znają, piękno i harmonię i tęsknią za nimi, a żeby je w tym względzie zadowolić, trzeba wiele trudu i wysiłku. I nie wiem, skąd to pochodzi, że jak się zdaje, ludzie silniej pragną tego, czego brak, niż chwalą to, co jest dobre, bo stale szukają, co można by jeszcze dodać, aby rzecz stała się piękniejsza i wspanialsza, a czują się dotknięci, jeśli nie widzą takiego wysiłku i takiej znajomości sztuki, jaką powinien włożyć w swoje dzieło pilny i sumienny twórca. Nie umieją przy tym często wyjaśnić, co ich razi, stwierdzają jedynie, że nie mogą w pełni zaspokoić bezmiernej tęsknoty za oglądaniem nieograniczonego piękna. Jeśli tak jest, to z pewnością słuszne będzie cały możliwy wysiłek, największą staranność i zamiłowanie włożyć w to, żeby nasze budowle były jak najpiękniej przyozdobione, a w szczególności te z nich, które wszyscy chcieliby widzieć ozdobnymi. Wśród tych 'ostatnich będą budowle publiczne, przede wszystkim sakralne, jako że nikt nie zniesie, żeby właśnie one były pozbawione ozdób. Będzie również wadą, jeśli zdobienia, które są odpowiednie dla budynków publicznych, zastosujesz do prywatnych albo te, które nadają się do budynków prywatnych, umieścisz na budowlach publicznych; błąd w tym wypadku będzie jeszcze większy, jeśli ozdoby te będą niewielkie i nietrwałe, na przykład jeśli w bu-