skanuj0053 (46)

400 Część 111,2: Myśl o sztuce w Italii Ouattrocenta

że takie były początki budowania, które później przez użytkowanie i sztukę rozrosło się tak, że odkąd zaczęto wznosić najróżnorodniejsze rodzaje budynków, ilość ich stała się niemal nieskończona. Bo przecież powstają budynki publiczne i prywatne, sakralne i świeckie, takie, które służą potrzebie i użytkowi, i takie, które służą ozdobie miasta bądź upiększeniu świątyń. Mimo to jednak nikt nie zaprzeczy, że wszystkie one wywodzą się z tych zasad, o których mówiliśmy. Jest więc oczywiste, że na sztukę budowania składa się następujących sześć elementów: okolica [regio], obszar \aiea], podział [partitio], ściana [paries], przykrycie [ćecfum] i otwór [apertip], I jeżeli od początku wyjaśni się te podstawowe pojęcia, łatwiej będzie zrozumieć to, co mamy opisywać.

Określimy je ydęc jak następuje: okolica jest to miejsce, szeroko rozpościerające się dokoła, w którym zamierzamy budować: jej częścią jest obszar, to jest wydzielona w tej okolicy przestrzeń, która dla pożytku i wygody będzie otoczona murem; pod nazwą obszaru będziemy rozumieli również to miejsce w budynku, po którym możemy chodzić. Podział jest to rozdzielenie obszaru [budynku] na mniejsze części, a tak utworzone i przystosowane do siebie poszczególne części dają wrażenie, jakby budynek był wypełniony mniejszymi budynkami. Ścianą nazywamy każdy mur, który od ziemi wznosi się w górę, aby podtrzymać ciężar przykrycia, a ponadto mur wzniesiony wokół budynku, zamykający pustą przestrzeń wewnętrzną. Przykryciem nazywamy nie tylko najwyższą część budynku, chroniącą przed deszczem, ale także wszystko, co rozciąga się wzdłuż i wszerz nad głową tego, który przebywa wewnątrz; tu należy zaliczyć stropy, sklepienia kolebkowe, sklepienia zwykłe i inne podobne. Otworami nazywamy wszelkie miejsca w całym budynku, przez które może się dostawać do wnętrza lub wychodzić zeń i dostarczać wszystko to, co jest potrzebne jego mieszkańcom.

Omówimy więc te elementy oraz części każdego z nich, ale przedtem z pewnością będzie bardzo stosowne rozważenie tych spraw, które bądź same pTzez się stanowią zasady, bądź są ściśle związane z zasadami rozpoczętego przez nas dzieła. Zastanawiając się nad tym, czy istnieje coś, co jest potrzebne dla wszystkich omówionych elementów, znaleźliśmy trzy sprawy, których nie można pominąć, a które w pełni stosują się zarówno do przykryć, jak do ścian i innych podobnych rzeczy. Oto one:

Każdy z elementów, jeśli chodzi o ich określony i zgodny z przeznaczeniem użytek, powinien być wygodny i przede wszystkim korzystny dla zdrowia, jeżeli chodzi o trwałość — jednolity, solidny i niemalże wieczny; niech przy tym będzie ozdobny i złożony, albo, żeby się lepiej wyrazić, niech W każdej swojej części będzie upiększony i wytworny, tak aby był pełen wdzięku i mdły dla oka⁸⁸. Położywszy jakby fundamenty tego, o czym mamy mówić, idziemy dalej.. {...] [Rozdział IX: O podziale i o zgodności, prostocie

i harmonijnej rozmaitości części w stosunku do całości i między sobą]

Cała siła umysłu i wszelka sztuka oraz wszystka wiedza dotycząca wznoszenia murów wyraża się w podziale, ponieważ części całego budynku i [jeśli tak można powiedzieć] szczególne cechy każdej z nich, wreszcie związek i połączenia wszystkich linii i kątów ocenia się [mając na względzie użyteczność, dostojeństwo i przyjemność] według samego tylko podziału. Jeżeli, jak mówią filozofowie, miasto jest jakby jednym wielkim domem, a dom przeciwnie, jakby małym miastem⁸⁹, dlaczego nie mielibyśmy powiedzieć, że człony tego domu, jak atrium, dziedziniec, sale, portyki i tym podobne, są to jakby małe domki. I jeżeli którykolwiek z tych członów zostanie pominięty przez zaniedbanie lub przez zapomnienie, czyż to nie zaszkodzi dostojeństwu i chwale całego dzieła? Trzeba z wielką pilnością i staraniem rozważać te wszystkie rzeczy, które służą całemu budynkowi. Ale dbać należy również i o to, żeby nawet najmniejsze części nie były niekształtne z powodu braku talentu lub umiejętności. Do wykonania tych rzeczy wygodnie i w sposób właści-

26 Historia doktryn artystycznych