11726 skanuj0067 (27)

430 Część 111,2: Myśl o sztuce w Italii Qua<ttrocenta

średnicy wybrzuszenia, i w ten sposób, przy pomocy takiego rysunku będzie ukończona ta linia, którą nazywamy profilem kolumny. Według tej linii wykonamy szablon, przy którego pomocy kamieniarze będą mogli wykończyć i nadać kształt kolumnie. Jeśli kolumna będzie dobrze obrobiona, jej dolna powierzchnia będzie prostopadła do środkowego pionu, a równoległa do promienia powierzchni górnej.

Tych wiadomości nie znalazłem u pisarzy starożytnych, ale pilnie i starannie przestudiowałem na przykładach dzieł dobrych mistrzów. To, co dalej nastąpi, dotyczy w większej części tego rodzaju rysunków i będą to rzeczy bardzo ważne i niezmiernie pożyteczne dla malarzy.

Księga siódma [O ozdobach świątyń] [...]

[Rozdział IV: O częściach świątyń, które w lormie i ligurze są bądź okrągłe, bądź czworoboczne, bądź wieloboczne]

Dwie są części świątyni: portyk i wnętrze. Są one różne, albowiem jedne świątynie są okrągłe, inne czworokątne, jeszcze inne wieloboczne.

Jest oczywiste, że natura upodobała sobie kształt okrągły, albowiem te rzeczy, które od niej pochodzą, z niej się rodzą lub przez nią są stworzone — są okrągłe. I czy trzeba, żebym mówił o kręgu wszechświata, gwiazdach, drzewach, stworzeniach, ich gniazdach i innych rzeczach, które natura chciała mieć okrągłymi. Dostrzegamy ponadto, że naturze miły jest kształt sześcio-boku, ponieważ pszczoły, szerszenie i wszelkie, jakie zechcesz, gatunki os nie potrafią budować swoich komórek i swoich plastrów inaczej jak w kształcie sześcioboku¹³¹.

Plan okrągły wyznaczamy cyrklem. W świątyniach czworokątnych starożytni trzymali się zwyczaju, żeby w planie długość była o połowę większa niż szerokość. Niektórzy uważali, że długość świątyni powinna być o trzecią część większa od szerokości, a według innych długość miała wynosić dwie szerokości¹³². W owych czworokątnych planach 'bardzo brzydką będzie wadą, jeżeli wszystkie narożniki nie będą prostokątne. Starożytni budując świątynię o kilku fasadach dawali ich sześć, osiem albo dziesięć. We wszystkich tego rodzaju planach kąty muszą być 'wpisane w koło, co więcej, one się właśnie z niego wywodzą, albowiem promień takiego (koła będzie równy każdemu z sześciu boków, które są w to koło wpisane. I jeśli ze środka koła wyprowadzisz linie proste, które przetną dokładnie w środku wszystkie sześć boków planu, przekonasz się wido-mie, jakiego sposobu masz użyć przy sporządzaniu planu o dwunastu bokach, z planu zaś o dwunastu bokach — sposobu wykonania czworoboku oraz ośmioboku. Nie należy jednak zapominać o innym, znacznie łatwiejszym sposobie nakreślania planów ośmiobocznych. Mianowicie rysując czworobok o bokach równych i kątach prostych przeprowadzam przekątne z każdego z kątów tego czworoboku, a z punktu, w którym się przetną, jako ze środka, otwierając cyrkiel na szerokość połowy przekątnej nakreślę koło, które całkowicie obejmie boki kwadratu. Następnie przepołowię jeden z boków kwadratu i ze środka poprowadzę prostą przez punkt tego podziału do obwodu koła. Linia łącząca punkt przecięcia z obwodem koła z wierzchołkiem kąta prostego kwadratu da ci dokładnie bok ośmioboku wpisanego w powyższe koło. Również z koła wyprowadzimy plan dzie-sięcioboku. Wykreślimy w kole dwie średnice przecinające się pod kątem prostym, następnie podzielimy połowę którejkolwiek z tych średnic na dwie równe części i z punktu podziału wyprowadzimy linię prostą do punktu przecięcia drugiej średnicy z obwodem koła; linia ta pójdzie ukośnie. Jeśli od tej ukośnej linii odejmiesz tyle, ile wyniesie czwarta część jednej z wykreślonych średnic, pozostała część wspomnianej linii będzie stanowiła bok dziesięcioboku wpisanego w koło.

Ze świątyniami łączy się apsydy, przy tym jedne mają ich więcej, a inne mniej¹³³. W świątyniach czworokątnych jeżeli nie buduje się więcej niż jedną, to nigdy nie umieszcza się jej ina-