65543 P1180370

176 4»drTCj MałńMMfca

na strukturę wymieralności ma ogólny stan biologiczny populacji, można obliczyć wskaźnik Im. który wyraża. Jaka część jednego pokolenia uczestniczyć będzie w pełni w odtworzeniu następnego pokolenia. Wskaźnik ten mierzy więc sukces reprodukcyjny grupy i w ogólny sposób opisuje stopień przystosowania Jej do całokształtu warunków środowiska — M. Henne-berg. J. Piontek (1975). Obliczenia wskaźnika In można dokonać z kombinacji wartości Rpct i częstości zgonów osobników w wieku O—14 lat fkmieważ w przypadku niektórych cmentarzysk stwierdzona częstość egowAw dzieci nie oddaje przypuszczalnie stanu faktycznego, obliczając wskaźnik U. dla tych właśnie lokalnych grup przyjęto arbitralnie częstość zgonów w przedziale wieku 0—14 lat na poziomie 40%. Obliczone w ten sposób wartości Im zdają się świadczyć o tym. że sukces reprodukcyjny badanych grup był silnie ograniczony zarówno przez wymieralność w okresie przedreprodukcyjnym jak również reprodukcyjnym. W przypadku poszczególnych cmentarzysk jedynie 33 do 45% osobników uczestniczyło efektywnie w reprodukcji, gdy udział pozostałych był ograniczony przez wymieralność- Opisany przez wartości Rp<* i Im stan biologiczny Imlinj i li grup ludzkich jest właściwy dla populacji pradziejowych, struktura wymieralności opisywanych grup cechuje się wysoką częstością zgonów w okresie przedreprodukcyjnym i w okresie reprodukcyjnym, chociaż natężenie zgonów we wczesnych fazach okresu reprodukcyjnego nfe jest już tak silne w badanych grupach ludności kultury pomorskiej, jak w przypadku populacji pochodzących z wcześniejszych okresów chronologicznych — M. Henceberg i in- (1075), IŁ Heanefcerg i J. Piontek (1975).

Pełną informację o zdolności badanych grup ludzkich do przyrostu liczebnego określić można obliczając współczynnik reprodukcji netto (R|). Współczynnik ten wyraża zdolność do przyrostu liczebnego grupy, którą szacujemy w oparciu o poziom sukcesu reprodukcyjnego mierzonego wskaźnikiem stanu biologicznego (U i założoną liczbą porodów przypadających na przeciętną kobietę przeżywającą okres reprodukcyjny. Dla obliczenia współczynnika R, przyjęto, że przeciętna kobieta w badanych populacjach rodziła średnio 7 dzieci. Przy powyższym założeniu, wynikającym z długości okresu reprodukcyjnego kobiet, wszystkie badane grupy ludności kultury pomorskiej wykazywały potencjalną zdolność do przyrostu naturalnego (liczebnego). Wielkości współczynnika R* są na tyle wysokie; że nawet gdyby przyjąć niższe liczby porodów przypadających na przeciętną kobietę, to i wówczas grupy te wykazywałyby zdolność do przyrostu liczebnego.

W wyniku dokonanych obserwacji i analizy badanych cmentarzysk okazuje się. że grupy ludności kultury pomorskiej zamieszkujące obsza-

ry Wielkopolski pod względem staną i dynamiki biologicznej są podobne dc innych opisanych przez różnych autorów grup ludności pochodzących z tego okresu pradziejów z innych obszarów Europy Środkowej, zaś w stosunku do grup wcześniejszych chronologicznie cechuje je lepszy poziom zaadaptowania. Jest to wynikiem przede wszystkim przemian struktury wymieralności w okresie reprodukcyjnym, czego dowodem są różnice między tymi grupami w wartościach R^. — M. Henneberg.

J. Piontek (1975) — tabela I.

Obecne zaawansowanie stanu badań grup ludności kultury pomorskiej na terenie Wielkopolski nie upoważnia dotąd do głębszych i wnikliwszych stwierdzeń czy interpretacji terytorialnego zróżnicowania ich stanu biologicznego. W ramach dzisiejszego stanu badań trudno też jest o dokonanie wnikliwszych porównań opisanych zjawisk między różnymi kulturami archeologicznymi. W niniejszym ujęciu pokazano jednak, że analizy paieobiologiezne mają istotne znaczenie dla całokształtu prób opisu przemian biokulturowych zachodzących w różnych okresach pradziejów. Opracowane wyniki mogą być użyte w bezpośredni sposób do opisu sytuacji ekologicznej badanych grup jako zmienne przy rekonstrukcjach różnych zjawisk kulturowych, np. zagadnień gospodarczych na (kodze ujęć modelowych tak empirycznych, jak i teoretycznych. Oczywiście zaprezentowane wyniki nie oddają całości zjawisk posiadających znaczenie dla rekonstrukcji zjawisk biologicznych grup ludzkich w pradziejach. Inne zagadnienia, jak: ocena stanu zdrowia na podstawie analizy zmian patologicznych obserwowanych na kościach, zagadnienie pochówków zwierzęcych czy domieszek kości zwierzęcych, ocena związków cech populacji z warunkami biogeograficznymi, kulturowymi zostaną przedstawione w całościowym opracowaniu zebranych materiałów, noszących cechy zdjęcia antropologicznego. Zaprezentowane tu wyniki są pierwszą próbą rozwiązania zagadnień paleontologicznych dotyczących grup ludzkich z okresu trwania kultury pomorskiej w Wiełkopobce Całościowe opracowanie z uwzględnieniem informacji odontologieznych, arcbeoaoołogicz-nycfc a zwłaszcza archeologicznych znajduje się obecnie w toku przygotowania.

Adres autora: Prot. dr habiL ANDRZEJ MALINOWSKI. Zakład Antropologii U AM, Fredry 10, SI—701 Poznań