752 753

Rząd: Phrynophiurida

Ramiona bez płytek grzbietowych; mogą być zginane w płaszczyźnie poziomej i ku stronie oralnej.

Gorgónocephalus caputmedusae występuje w morzach północnoeuropej-skich.

Rząd: Ophiurida

Ramiona z płytkami szkieletowymi w pełni wykształconymi; mogą się zginać tylko w płaszczyźnie poziomej.

Wężowidło zwyczajne — Ophiura rabusia w Morzu Białym występuje w dużych populacjach, do 3 000 osobników na 1 m² dna.

Wężowidło białawe — Ophiura albida żyje m.in. w Zachodnim Bałtyku.

Gromada: kołonice — Concentricydoidea

Diagnoza, szkarłupnie spłaszczone w osi gębowo-przeciwgębowej, ciało w kształcie krążka, na brzegach ciała kolce szkieletowe i nóżki układu wodnego.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Kołonice występują u wybrzeży Nowej Zelandii, na większych głębokościach, ok. 1 000 m p.p.m.. w niszach bogatych w rozkładające się drewno. Dotychczas opisano tylko dwa gatunki.

Ryc. 270. Kołonica Concentricycloides sp. A — wygląd ogólny, strona aboralna, B — schemat budowy układu wodnego; k — kolec, n — nóżka ambulakralna, o — kanał pionowy, p — pęcherz Poliego, w — kanał okrężny wewnętrzny, z — zewnętrzny

Kołonice mają ciało zbudowane z tarczy, bez ramion, spłaszczonej w osi oralno-aboralnej, o średnicy do 1 cm. Na brzegu tarczy występują kolce szkieletowe i nóżki układu wodnego (ryc.270A).

Ściana ciała jest podobnie zbudowana jak u innych szkarłupni Strony oralna i aboralna pokryte są łuskowato, koncentrycznie ułożonymi płytkami szkieletowymi. Po stronie oralnej położony jest otwór prowadzący do układu wodnego. Układ wodny składa się z krótkiego kanału pionowego i dwóch koncentrycznych kanałów okrężnych (ryc. 270B): wewnętrznego i zewnętrznego. połączonych czterema kanałami promienistymi. Kanał pionowy dochodzi do kanału wewnętrznego, który ma 4 kieszenie Poliego. Od kanału zewnętrznego odchodzą krótkie nóżki, nie mające ampułek i przyssawek. Xyloplax turnerae ma otwór gębowy na stronie dolnej ciała, otoczony błoniastą strukturą w kształcie kołnierza i ślepo kończące się jelito. Odżywia się bakteriami rozkładającymi drewno. Xyloplax medusifórmis nie ma układu pokarmowego, ma jedynie błoniastą strukturę odpowiadającą kołnierzowi u poprzedniego gatunku. Odżywia się związkami organicznymi pochodzącymi z rozkładających się bakterii, które dyfundują poprzez kołnierz do wnętrza ciała. Kołonice mają 5 par gonad, z krótkimi gonoduktami. otwierającymi się otworami w płytkach szkieletowych genitalnych. Jaja rozwijają się w komorach lęgowych, zagłębieniach w ścianie ciała.

Gromada: jeżowce — Echinoidea

Diagnoza: szkarł upnie o ciele kulistym pięciopromienistym, albo spłaszczonym dwu bocznie symetrycznym, pokrytym gęsto wapiennymi kolcami ruchomo zestawionymi ze zwartym szkieletem wewnętrznym.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Jeżowce występują we wszystkich morzach o pełnym zasoleniu, ale najwięcej gatunków zamieszkuje morza subtropikalne i tropikalne. Żyją w różnych strefach, przybrzeżnie i na dużych głębokościach, na dnach skalistych, mulis-tych i piaszczystych. Część gatunków wdrąża się w podłoże piaszczyste, skaliste, czy w rafy koralowe. Jeżowce są mięsożerne, roślinożerne, wszyst-kożerne, wiele odżywia się detrytusem, część jest mułożercami, a te ostatnie są czyścicielami mórz. Mięsożerne jeżowce odżywiają się ostrygami, rybami i rozgwiazdami, roślinożerne glonami. Współcześnie występuje ok. 900 gatunków. Niektóre jeżowce produkują jady, które mogą być niebezpieczne dla człowieka. Jaja wielu gatunków są jadalne, szczególnie są cenione przez Japończyków.

Zabarwienie ciała jeżowców jest bardzo różne; część gatunków jest zdolna do bioluminescencji.

Jeżowce żyją różnie długo, niektóre do 30 lat.

753