75744 P1070465 resize

202 SSNON WOLNI AK

uptdku kultury łużyckiej. W północnej części śląska już w końcu I-IaU pojawiają sic zespoły kultury pomorskiej. Jest jednak charakterystyczne, ze brak jest siadów osadnictwa tej kultury (także * późnej fazy) w szeregu rejonów poprzednio zajętych przez plemiona kultury łużyckiej. Materiały pomorskie znamy tylko z północno-wschodniej peryferii grupy bia-łowickicj. nie wykraczają one na południowy zachód poza okolico Szprotawy i Legnicy". Jest znamienne że południowo-zachodni rejon Dolnego . Śląska nie wykazuje śladów osadnictwa nie tylko przez cały okres przed-rzymsłd. lecz także we wczesnym okresie rzymskim¹*. Dalej w kierunku wschodnim, kolo Wrocławia, osadnictwo ..pomorskie** przekraczało tylko nieznacznie Odrę. W południowej części Śląska środkowego, na obszarze nie objętym przez osadnictwo ..pomorskie”, zaznaczyły się już w HaD symptomy kryzysu. Nieporównanie spadła tu liczba obiektów kultury łużyckiej z tego czasu, zatrzymany został napływ importów południowych. Brak jest zaś w zasadzie zespołów, które można byłoby odnosić do okresu bezpośrednio poprzedzającego osiedlenie się tu Celtów, co nastąpiło pod koniec IV w. Do upadku kultury łużyckiej w tej strefie mogły się przyczynić w sposób istotny zmiany klimatyczne. Można bowiem przypuszczać, że w rezultacie zwiększenia się wilgotności uległy zabagnieniu czarne ziemie¹¹. obejmujące znaczny procent gleb tego rejonu i będące tu w starożytności główną strefą eksploatacji rolniczej.

Dalej w kierunku wschodnim ślady osadnictwa „pomorskiego” zajmują tylko okolice Kluczborka i Opola¹⁴. Nie obejmują zaś terenu podgrupy giiwicko-częstochowskiej grupy górnośląsko-małopolskiej, czyli strefy bi-rytualnych cmentarzysk „łużyckich" (mapa 1). Nie wkroczyła też kultura pomorska na obszar dawnej grupy głubczyckiej. Najmłodsze znane materiały tej grupy są datowane na HaC¹⁵. następnie występują tu znaleziska celtyckie (od późniejszej fazy III w. p.n.e).

Zanik podgrupy giiwicko-częstochowskiej nastąpił później, dopiero z końcem HaD. Ponownie po około 500-letniej przerwie, w ciągu fazy B- okresu rzymskiego, wkroczyło tu osadnictwo kultury przeworskiej¹*.

“ Zob- T. Malinowski, Obrządek pogrzebowy ludności kultury pomorskiej. Wrocław—Wamswa—Kraków IM, s. ITT n. (wykaz miejscowości) i mapy.

“ Zob. O. Domański. Z zagadnień osadnictwo nad środkową i dolną Odrą w akraeie wpływów rzymskich. |w:] I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej. Warszawa 1965. L 2. Wrocław—Warszawa—Kraków 1969. s. 175 n.

“ W. Strzemskft. (w:] Zarys ktstorti gospodarstwa wiejskiego w Polsce, t- 1. Warszawa llM. a 11

^M M. Gedi. Uwagi o kulturze pomorskiej na Górnym Śląsku. „Silesia Antl-ąua~. t 5: 2963. i. Mo.

■ Zob. przypis a Ostatnio jednak M. Gedl odkrył na cmentarzysku w Kietrzu, pow. Głubczyce, pewną liczbę grobów z ceramiką typu półnołułyckiego. które mogą pochodzić z IV w. p.n.e.

*• K. Godło w sk i. Kultura przeworska na Górnym Śląsku, Katowice—Kraków IMS. s. 25—44. Sil n.. mapy 2—4.

S BADAN ZANIKU KULTURY LUtYCKlU

Bardziej skomplikowana była sytuacja kulturowa w zachodnie] Mało polsce. W Karpatach, może tylko w niektórych rejonach, osadnictwo ..łużyckie" przetrwało w głąb okresu przedrzymskiego. być może aż do początków późnego latenu¹⁷. Postulowano istnienie w okresie pnedrzymskim, w rejonie podkrakowskim, osadnictwa tzw. łużycko-pomorakiego lub „pomorskiego". Tego rodzaju datowanie wzmiankowanych zwykle w tym związku osiedli (np. Pódlcie) jest bardzo wątpliwe, olbrzymią większość materiałów z nich trzeba odnosić do okresu halsztackiego, choć górna granica ich użytkowania może wkraczać nieco w okres przed rzymski¹*. Występują tu też sporadycznie drobne znaleziska typu pomorsko-kloszowe-go^w. Nie ulega jednak wątpliwości gwałtowny spadek gęstości zaludnienia w ciągu około dwóch i pól wieków poprzedzających pojawienie się materiałów kultury lateńskiej z późnej fazy środkowego latenu, a wyraźna intensyfikacja osadnictwa następujo dopiero w późnym la tonie.

Dalej, w kierunku wschodnim, no lewym brzegu Wisły, obserwujemy spore skupienie stanowisk tzw. kultury grobów kloszowych po obu stronach Nidy, a nieco większe — na lessach sandomierskich. Widoczna tu Jest wyraźno kontynuacja osadnicza. Brak Jest natomiast znalezisk typu kloszowego na obszarze południowej części grupy tarnobrzeskiej, tylko bowiem 2 stanowiska tego rodzaju, i to leżące niedaleko od Wisły, są znane z jej prawego brzegu**. Niejasna jest kwestia daty zaniku południowej części grupy tarnobrzeskiej, istnieją przesłanki sugerujące, ze trwała ona jeszcze w VI w. p.n.e.*¹ Następnie występują nieliczne zabytki celtyckie, i to późne, które trudno uważać za dowód trwałego osadnictwa**. Również póinolateńskie zabytki kultury przeworskiej są znane w niedużej liczbie i grupują się głównie na północnym skraju Rzeszowszczyzny. Intensywniejsza kolonizacja znacznych obszarów zajmowanych dawniej przez południową część grupy tarnobrzeskiej została dokonana dopiero w ciągu okresu rzymskiego**.

" Z. Wożniak. W kimtU pobytu Celtów to Karpatach zachodnich, „Acta Archacologica Carpathłca". t. 8: 1966. s. 74.

“ H. Zoll-Adamików a. Z. Wożniak. 1/trapi o stratygrafii i topografii wzgórza kUnionwpo w Tyńcu. ..Folia Historia# Artlum", Ł 6—7: 1971.

” S. Nosek. Kultura grobów skrzynkowych I podfctorowych w Polsce południowo-zachodniej. Prac# Prehistoryczne nr 3. Kraków 1946. s. 58 n . t. 100 p . UbL XXV.

" Tamże. tabl. XXV 1 passim; zob. też J. Marciniak, Z badań nad tzw. kulturo grobów kloszowych na Kieleeczyfnte, „Sprawozdania z posiedzeń Komisji", lipiec-grudzień 1966. Kraków 1967. s. 394 n.

" Sullmirski. Kultura łużycka.., s. 94.

"Wożniak, W kim lii pobytu.-, s. 79, rjre. 3.

"J. Wlelowiojskl, ł'ri«mionv gospoda r eto -społeczne u ludności Polski południowa] w określa póinałateńsfeim i rzymskim, ..Materiały Starożytne", t. 6: 1960, mapy 1 I li.