75861 strona0085 (2)

11)8 Zofia M.ilwk.i

zane z prowadzeniem badań podłużnych są przedmiotem wielu dyskusj i pozyskują im zarówno zwolenników, jak i przeciwników.

Jako środek zastępujący badania podłużne stosuje się niekiedy dla uzyskania danych o przebiegu rozwoju dziecka wywiady (z matkami c/. z rodzinami). Jednakże stopień rzetelności tak uzyskanych informacji, w porównaniu z zebranymi bezpośrednio w toku badań podłużnych, jest znacznie ograniczony (matki zapominają, co było kilka lat temu; na fakty, które sobie przypominają jako zachodzące w dzieciństwie dziecka, wpły wają czynniki uboczne, np. własny pogląd matki na to, co powinno było w danym momencie wystąpić).

2. Badania poprzeczne

W większości wypadków stosuje się dużo ekonomiezniejsze od podłużnych — badania poprzeczne, przydatne szczególnie wtedy, kiedy interesują nas bardziej właściwości dzieci w różnym wieku niż proces rozwoju.

Mogą to być np. właściwości uwagi dzieci 3-letnich, czy też zachowanie się w takich sytuacjach, jak: pierwszy dzień nauki w szkole, kino, oglądanie humorystycznej kreskówki; może nas tu interesować, jak reagują podlotki na osobę płci przeciwnej, jak opisują dzieci w danym wieku określony rodzaj obrazka, jak szybko rozwiązują określone zadania arytmetyczne, ile prostych czynności wykonają w określonym czasie dzieci w określonym wieku, czy też w porównaniu z dziećmi młodszymi bądź starszymi.

Szczególnie użyteczne są badania poprzeczne, gdy chodzi nam o uzyskanie wstępnej ogólnej orientacji w procesie rozwoju, aby dowiedzieć się, c o poddawać dalej szczegółowej analizie.

Zamiast przeprowadzać badania z tymi samymi jednostkami w' młodszym i starszym wieku, porównuje się w badaniach poprzecznych grupy dzieci: młodszych i starszych. Zamiast czekać np. 30 lat, aż niemowlęta dorosną, możemy w ciągu bardzo krótkiego czasu poddać badaniu grupy dzieci np. rocznych, 2-letnich, 3-letnich itd., aż do wieku dojrzałego (stać nas w takim przypadku na zbadanie grup znacznie liczniejszych niż w toku badań podłużnych). Następnie porównujemy wyniki badania grup reprezentujący h różny wiek i na tej podstawie wyciągamy wnioski, jak przebiega rozwój, czy też jakie właściwości są charakterystyczne dla dzieci każdego wieku. Badania tego typu nazywamy badaniami poprzecznymi, gdyż dokonujemy wówczas jak gdyby poprzecznego przekroju rozwoju na różnych poziomach. Zastępują nam one często z konieczności znacznie mniej ekonomii ne badania podłużne, szczególnie w toku badań nad właściwościami dzi« i i związanymi z ich wiekiem.

W przypadku badań i opi /c< znych porównujemy ze <ibą zazwyczaj ii r e d n i e wyniki g r u p. Wiążą się / tym pewne ograniczenia możliwości stasowania tych badań. Nie można za pomocą badań poprzecznych dojść do poznania różnic indywidualnych w przebiegu procesu rozwoju, pływu przebiegu rozwoju w określonych okresach na dalsze życie jednostki, ani też stwierdzić, czy określone cechy człowieka są stałe, czy leż zmieniają się w ciągu życia.

i Badania nad zai.eZnoscia właściwości dzikci od ich wieku

l liidania nad zależnością właściwości dzieci od ich wieku są typowe dla psy-• hologii rozwojowej. Program badań mający na celu stwierdzenie tych zależności zmierza do zredukowania innych, niż wiek, potencjalnych źródeł różnic we właściwościach dzieci należących do różnych grup wieku. Uzyskać to można m.in. przez dobór losowy odpowiednio dużych grup dzieci. Rozsiew różnic między jednostkami, spowodowanych czynnikami innymi niż wiek, będzie w tak dobranych grupach w przybliżę* idu jednakowy (uzyskamy np. w każdej z grup podobne liczby dziewcząt i chłopców) i różnice te nie będą miały wpływu na wyniki badań. Można będzie zatem przyjąć, że stwierdzone w badaniu różnice stanowią funkcję wieku.

Koncentracja na zależności cech dzieci od ich wieku w początkowych okresach psychologicznych badań nad dzieckiem szła w parze z dominu jątymi wówczas biologistycznymi założeniami, upatrującymi podstawowe źródło rozwoju w procesach dojrzewania. Jednakże wiek chronologiczny -to nic innego jak czas, który upływa od urodzenia (czy jak przyjmuj* się w niektórych krajach Wschodu — od momentu poczęcia). W czasie tym przebiegają zarówno skomplikowane procesy dojrzewania struktury organizmu, jak też tworzą się coraz to bardziej skomplikowane układy funkcjonalne— jedne i drugie w toku, nieodzownych dla rozwoju, procesów wymiany między jednostką a jej otoczeniem biologicznym i społecznym. Stwierdzenie, iż jakaś właściwość jest funkcją wieku, rozumianego jako czas, który upłynął od urodzenia, jest stwierdzeniem wyłącznie faktu, i/ dla pojawienia się t<*j właściwości czy też zajścia w niej zmiany potrzeba pewnego czasu. Nie mówi nam jednak nic o tym, jakie inne czynni) I /arie>d/ą< <• w tym r .i. warunkują pojawienie się wyżej wymienionych /JawhU < v pieiciów. I Jakkolwiek prawdopodobne jest, iż dojr/ewanl*'    /m w munl uje nlcktó-.e vy zmian pojawia

jących się wraz / wlekłam, to J* • li■    • lo-tinle twierdzeń na temat mli

procesu dojrzewania *•'    ■>)*• • . *. ■■ I' J ntunowl przejaw niewiedzy niż

wiedzy naukowej, Tiu*lio> h*d •• !• • '« !• If «« irunkowanlc cech psychu/