76841 skanuj0022

połączyćteorię funkcji językowych Biihlera-Jakobsona z teorią aktó! mowy Austina-Searle’a¹.

J. Puzynina, analizując schemat funkcji R. Jakobsona, zauważa,'że w schemacie tym nie mówi się o funkcji komunikatywnej, podstawowi! zarówno dla tekstu, jak i dla języka. Wynika to z tego, że wszystkjł funkcje w tym schemacie wyprowadzone zostały z aktu komunikacja Funkcja komunikatywna rozumiana jest w teorii Jakobsona jako wszelfl kie informacje o rzeczywistości, myślach, uczuciach, apelach nadawcy do] odbiorcy, o chęci podtrzymania czy też nawiązania kontaktu z nim; mogą to być też informacje o tym, że odbiorca winien zwrócić uwagę na tekst oraz informacje o kodzie językowym. Autorka cytowanego arJ tykułu akceptuje takie rozumienie funkcji komunikatywnej.

Funkcja komunikatywna związana jest z relacją nadawca — odbiorca® Z relacji zaś między jednostkami systemu a rzeczywistością wynik® funkcja przedstawieniowa^{2 3}, inaczej reprezentatywna^4-(znaki językowe reprezentują rzeczywistość). Funkcja komunikatywni łączy się z funkcją reprezentatywną — korzystając z funkcji reprezentatywnej znaków, nadawca przekazuje odbiorcy formułowane przez siebie informacje o rzeczywistości.

J. Puzynina wprowadza dodatkowy termin: < funkcja informatywl na>, który oznacza funkcję tekstu służącą świadomemu, czysto intelekt tualnemu przekazowi informacji. Autorka traktuje tę funkcję jako podstawowy podtyp funkcji komunikatywnej. Uzasadnia wprowadzeni! tego terminu następująco:

„1) w ten sposób zaakcentowany zostaje związek tej funkcji tekstu z komunikacją językową: to nadawca informuje od-biorcę o świecie; świecie rzeczywistym lub fikcyjnym, święcie, takim, jakim go postrzega i interpretuje nadawca;

2) wyższość terminu < funkcja informatywna> nad terminem < funkcja poznawcza > wiąże się też z wieloznacznością tego ostatniego. O funkcji poznawczej mówi się w odniesieniu do mi mych jednostek i struktur języka (poprzez które człowiek dociera do wielu elementów rzeczywistości i systematyzuje je w swoim myśleniu)⁴⁷, a także w odniesieniu do tekstów językowych, za pomocą których docierają do nas osiągnięcia nauki, ludzkie myśli 0 świecie⁴⁸. Biorąc pod uwagę samą funkcję jednostek systemu, rozważa się w ramach funkcji poznawczej języka:

a)    ważność tych jednostek dla poznania rzeczywistości (relacja: język—świat)⁴⁹ i

b)    ich ważność dla rozwoju władz i czynności umysłu ludzkiego oraz dla myślowego ujmowania świata (relacja: język—myślenie)⁵⁰.

Wydaje się, że lepiej posługiwać się terminem funkcja poznawcza mówiąc o jednostkach języka, tekstom zaś przypisywać funkcję Informatywną”⁵¹.

W tiul,s/ej części artykułu J. Puzynina zastanawia się nad pojęciem funkcji NŚipiMywnej, inaczej emotywnej, języka. Zwraca uwagę, że w nowszej IłitH iiliirzc przedmiotu są przykłady traktowania jej jako nieświadomych IftNtjttWÓw cech nadawcy, takich jak jego wiek, płeć, pochodzenie społeczne IM " Przypomina w związku z tym, że tak rozumiana funkcja ekspresywna ftialultt nazwana przez Halinę Kurkowską terminem: < funkcja prezenta-tywmi • tekstu⁵³, natomiast autorka jako funkcję ekspresywną byłaby iltlnmm widzieć, za Buhlerem i Jakobsonem, to, co w tekście jest wyrazem im którymi nadawca chce podzielić się z odbiorcą. Wykładnikami fun-" hti W. Doroszewskiego „O funkcji poznawczo-społecznej języka”, Warszawa 1973, Fimkcja poznawcza języka w jej projekcjach społecznych, „Poradnik Językowy”, z.

■    Rfiypis autorki cyt. fragm.).

" I alt I tens ma funkcja poznawcza komunikatów w ujęciu Jakobsona (uwaga autorki cyt.

).

■Hm A. Furdal, „Językoznawstwo otwarte”, op. dt., s. 36—59. Por. też M. Chmu-

■    ■ KI* kołowa, O funkcji poznawczej języka w ontogenezie, „Poradnik Językowy” 1972, z. I iBfaypia autorki cyt. fragmentu).

* for. t/.w. hipotezę Sapira-Whorfa mówiącą o wpływie struktury języka na poglądy IfHttób myślenia, Zob. E. Sapir, „Kultura, język, osobowość", Warszawa 1978; B. Whorf jjfryk, myśli i rzeczywistość”, Warszawa 1982 (przypis autorki cyt. fragm.).

I Puzynina, op. cit., s. 166 i 167.

■    Poi l„ Zawadowski, „Lingwistyczna teoria języka”, op. dt., s. 134—137; także hasło: fiUAi,’/# społeczne języka (w:) „Encyklopedia wiedzy o języku polskim”, Wrocław 1978, Ml A. Furdal, „Językoznawstwo otwarte”, op. dt.

" 1*01 H. Kurkowską, O funkcjach tekstu, ,3iuletyn Ośrodka Kultury Mowy”, nr 1, IflllMwa 1974.

45

1

   Wprawdzie K. Buhler pisze o aktach mowy w swojej Sprachteorie, jednakże pojęcie aktu językowego nie jest przez niego bliżej określone; pojęcie to stało się centralnym problemem!* dopiero w teorii aktów mowy.

2

   Termin K. Buhlera.

3

   Termin L. Zawadowskiego.