skanuj0011 (294)

połączyćteorię funkcji językowych Biihlera-Jakobsona z teorią aktów mowy Austina-Searle’a¹.

Q. PuzyninaJ) analizując schemat funkcji R. Jakobsona, zauważa, że w schemacie tym nie mówi się o funkcji komunikatywnej, podstawowej zarówno dla tekstu, jak i dla języka. Wynika to z tego, że wszystkie funkcje w tym schemacie wyprowadzone zostały z aktu komunikacji. Funkcja komunikatywna rozumiana jest w teorii Jakobsona jako wszelkie informacje o rzeczywistości, myślach, uczuciach, apelach nadawcy do odbiorcy, o chęci podtrzymania czy też nawiązania kontaktu z nim; mogą to być też informacje o tym, że odbiorca winien zwrócić uwagę na tekst oraz informacje o kodzie językowym. Autorka cytowanego artykułu akceptuje takie rozumienie funkcji komunikatywnej.

Funkcja komunikatywna związana jest z relacją nadawca — odbiorca. Z relacji zaś między jednostkami systemu a rzeczywistością wynika funkcja przedstawieniowa², inaczej reprezentatywna³ (znaki językowe reprezentują rzeczywistość). Funkcja komunikatywna łączy się z funkcją reprezentatywną — korzystając z funkcji reprezentatywnej znaków, nadawca przekazuje odbiorcy formułowane przez siebie informacje o rzeczywistości.

J. Puzynina wprowadza dodatkowy termin: < funkcja informatyw-na>, który oznacza funkcję tekstu służącą świadomemu, czysto intelektualnemu przekazowi informacji. Autorka traktuje tę funkcję jako podstawowy podtyp funkcji komunikatywnej. Uzasadnia wprowadzenie tego terminu następująco:

„1) w ten sposób zaakcentowany zostaje związek tej funkcji tekstu z komunikacją językową: to nadawca informuje odbiorcę o świecie; świecie rzeczywistym lub fikcyjnym, świecie takim, jakim go postrzega i interpretuje nadawca;

2) wyższość terminu < funkcja informatywna> nad terminem < funkcja poznawcza > wiąże się też z wieloznacznością tego ostatniego. O funkcji poznawczej mówi się w odniesieniu do samych jednostek i struktur języka (poprzez które człowiek dociera do wielu elementów rzeczywistości i systematyzuje je w swoim myśleniu)⁴⁷, a także w odniesieniu do tekstów językowych, za pomocą których docierają do nas osiągnięcia nauki, ludzkie myśli o świecie⁴⁸. Biorąc pod uwagę samą funkcję jednostek systemu, rozważa się w ramach funkcji poznawczej języka:

a)    ważność tych jednostek dla poznania rzeczywistości (relacja: język—świat)⁴⁹ i

b)    ich ważność dla rozwoju władz i czynności umysłu ludzkiego oraz dla myślowego ujmowania świata (relacja: język—myślenie)⁵⁰.

Wydaje się, że lepiej posługiwać się terminem funkcja poznawcza mówiąc o jednostkach języka, tekstom zaś przypisywać funkcję informatywną”⁵¹.

W dalszej części artykułu J. Puzynina zastanawia się nad pojęciem funkcji clc8presywnej, inaczej emotywnęj, języka. Zwraca uwagę, że w nowszej literaturze przedmiotu są przykłady traktowania jej jako nieświadomych przejawów cech nadawcy, takich jak jęgo wiek, płeć, pochodzenie społeczne itd.⁵² Przypomina w związku z tym, że tak rozumiana funkcja ekspresywna została nazwana przez Halinę Kurkowską terminem: < funkcja prezenta-tywna> tekstu⁵³, natomiast autorka jako funkcję ekspresywną byłaby skłonna widzieć, za Buhlerem i Jakobsonem, to, co w tekście jest wyrazem uczuć, którymi nadawca chce podzielić się z odbiorcą. Wykładnikami fun-^4T Por. W. Doroszewskiego „O funkcji poznawczo-społecznej języka”, Warszawa 1973, t także: Funkcja poznawcza języka w jej projekcjach społecznych, „Poradnik Językowy”, z. 2. (przypis autorki cyt. fragm.).

⁴¹ Taki sens ma funkcja poznawcza komunikatów w ujęciu Jakobsona (uwaga autorki cyt. fragm.).

⁴⁴ Por. A. Furdal, „Językoznawstwo otwarte”, op. cit., s. 56—59. Por. też M. Chmu-ra-Klekotowa, O funkcji poznawczej języka w ontogenezie, „Poradnik Językowy” 1972, z. 8 (przypis autorki cyt fragmentu).

^1,0 Por. tzw. hipotezę Sapira-Whorfa mówiącą o wpływie struktury języka na poglądy | sposób myślenia, Zob. E. Sapir, „Kultura, język, osobowość”, Warszawa 1978; B. Whorf „Język, myśli i rzeczywistość”, Warszawa 1982 (przypis autorki cyt. fragm.).

⁴¹ J. Puzynina, op. cit., s. 166 i 167.

¹¹ Por. L. Zawadowski, „Lingwistyczna teoria języka”, op. cit., s. 134—137; także hasło: Funkcje społeczne języka (w:) „Encyklopedia wiedzy o języku polskim”, Wrocław 1978, oraz A. Furdal, „Językoznawstwo otwarte”, op. cit.

” Por. H. Kurkowską, O funkcjach tekstu, „Biuletyn Ośrodka Kultury Mowy”, nr 1, Warszawa 1974.

45

1

   Wprawdzie K. Buhler pisze o aktach mowy w swojej Sprachteorie, jednakże pojęcie aktu językowego nie jest przez niego bliżej określone; pojęcie to stało się centralnym problemem dopiero w teorii aktów mowy.

2

   Termin K. Buhler a.

3

   Termin L. Zawadowskiego.