język1

Renata Grzegorczykowa

Problem funkcji

języka i tekstu

w świetle teorii aktów mowy

1. Referat ten jest wynikiem wspólnych przemyśleń zespołu opracowującego w Instytucie Języka Polskiego UW problem funkcji wypowiedzi objęty tematem badawczym „Język a kultura”. Okazało się konieczne uświadomienie sobie podstaw teoretycznych tego zagadnienia i wypracowanie aparatu pojęciowego służącego do szczegółowego opisu zjawisk językowych. W literaturze językoznawczej jest sporo niejasności i niejednolitości pojęciowo-terminologicznych w tym zakresie. Używa się tych samych terminów w różnych znaczeniach (np. funkcja komunikatywna rozumiana jest niejednakowo przez różnych autorów) i odwrotnie: używa się obocznie wielu terminów na oznaczenie zjawisk tych samych lub podobnych (por. np. funkcja impresywna, apelatywna, konatywna, dyrektywna, nakłaniająca, perswazyjna). Uporządkowaniu pojęć i terminów, a także uświadomieniu punktów teoretycznie trudnych, dyskusyjnych, ujmowanych w różny sposób przez badaczy, ma służyć poniższy referat.

Jest jeszcze inny powód, poza wymienionym wyżej, który uzasadnia potrzebę przeanalizowania raz jeszcze tego, wielokrotnie już omawianego w literaturze językoznawczej, problemu. Otóż, jak się wydaje, osiągnięcia językoznawstwa i filozofii języka ostatnich dziesięcioleci, w tym przede wszystkim badania aktów mowy, zainspirowane ideami filozofów oksfordzkich (w pierwszym rzędzie Austina), a także osiągnięcia współczesnej semantyki, umożliwiają nowe spojrzenie na ten stary problem, spojrzenie, przy którym pewne kwestie stają się jaśniejsze. I to jest drugi cel referatu: spojrzenie na zjawisko znane, mające juź pewną kanoniczną interpretację w językoznawstwie, w sposób nowy, ujawniający jego nie zauważone dotąd aspekty. Szczególnie płodne wydaje mi się dla tego zagadnienia Austinowskie pojęcie performatywu i funkcji performatywnej wypowiedzi, a także odróżnienie trzech podstawowych składników aktu mowy.

Przechodzę do skrótowego przypomnienia najważniejszych stanowisk i rozróżnień w sprawie funkcji języka i tekstu zaprezentowanych w pracach językoznawczych polskich, a także najważniejszych obcych, należących już w tej chwili do kanonu literatury z tego zakresu.