78147 obraz4 (13)

czncgo i dlatego wzruszającego U'wania na Kapitańskim mostku tonącego okrętu, o który juz nikt me dba, nawet odziany w cesar-sKą purpurę armator. 1 to trwanie na posle-lunKu — na przekór nadziei powodzenia, w Drew trzeźwemu rozsądkowi, z samego bezinteresownego przywiązania do czegoś, co juz kona — ma w sobie wieie z Dohaterstwa cenionego nawet przez przeciwnika.

Współczesny nam rzecznik ideologu chrzęści] ansKiej, tej samej, która wtedy zwyciężyła loeologię ginącego Rzymu, Arnold loynbee, umiał swym orlim wzrokiem badacza historii powszechnej dostrzec i ocenić patos zmagania się przedstawiciela rzymskiej konserwatywnej arysiokracji Kwintusa Aureiiusa Sym-maehusa Eusebiusa z cesarzem Waientyma-nem II i biskupem mediolańskim Ambrożym o zachowanie posągu uogini Wiktorii w sali posiedzeń senaiu rzymskiego. Chodziło o ponowne umieszczenie tego symbolu wielkości Rzymu, usuniętego z kurii w 382 r. przez pro-chrześcijańskiego cesarza Gracjana. Otóż historyk angielski w znamiennych słowach, nacechowanych sympatią dia przeciwnika, tak kończy swoją książkę o stosunku chrześcijaństwa do innych religii:

„Rząd zamknął po prostu świątynię i usunął posąg. Ale w jednej z ostatnich swych mów Symmachus użył pamiętnych słów: «To jest niemożliwe, ażeby do tak wielkiej tajemnicy można było zbliżyć się tylko jedną drogą...» Chrześcijaństwo nie odpowiedziało

Symmachusowi. Zgniecenie rywalizującej rc-ligii — to nie jest odpowiedź” ^ł5.

Wystąpienie Kwintusa Auroliti.sa Symma-chusa jako rzecznika odłamu arystokracji rzymskiej w obronie starych wierzeń trzeba teraz nanieść na ogólną sytuację polityczną imperium, a stosunków religijnych w szczególności, aby nabrało or.o pełni wymowy i niecodzienności.

Znamienną cechą życia duchowego imperium rzymskiego drugiej połowy IV w. była fluktuacja stosunku władzy państwowej do tak zwanego pogaństwa. Kolejni panujący od Konstancjusza Ii do Teodozjusza I zajmowali zgoła rozbieżne stanowiska wobec chylącej się do upadku religii. Niekiedy ci sami władcy okazywali w swej polityce wyznaniowej niekonsekwencję i przerzucali się z jednej ostateczności w drugą. I lak jedynowładczy syn Konstantyna Wielkiego, ulegając czarowi patyny Rzymu, udzielił w 357 r. święceń

¹⁵ A. Toynbee, Ckrłstlanlty amon# the Rcli-gions o/ the World, New York 1957, s. Ili: Oryginalne brzmienie słynnej wypowiedzi Syintna-chusa jest następujące: „Aeąuum est <;uidi]uid omnes colunt, unum puicri. Eadcm siwcUtmus aura, commune coelum es:, idem nes tnundus im ol-vit: quid interest, ąua quis prudenlia rerum rc-quirat? Uno itinere non potest pari'cn!ri ad tam grandę secretum^,t (Słuszne jest. aby to wszystko, co wszyscy czczą, uważać za jedność. Oglądamy lo same gwiazdy, wspólne jest nam niebo, tenże świat nas otacza: cóż za różnica, jaką kbi metodą bada prawdę? Nie można dotrzeć do lak wielkiej tajemnicy po jednej drodze). Q Aurclłus Symmachus Eusebius, Relicto III, 10.

140