80885 NoB0

162 NAUKA O BOGU

w objawieniu (por. 2 P 1,21). Nie ma jednak mowy o jedności co do istoty.

5. Końcowe wypowiedzi symbolu — od „Kościół powszechny" do „żywot wieczny" są wyjaśnieniem działania Ducha. Zostaje w nich ukazane wyraźnie, że opisane i wyznawane zbawcze działanie Boga wobec ludzi jest trynitame. Gdy Bóg ofiarowuje siebie ludziom, ofiarowuje siebie jako Ojciec, Syn i Duch Święty.

Pneumatomachiczne odchylenie zostało tym samym przezwyciężone. Arianizm został odparty. Dokonano ścisłej korekty odpowiednich schematów. Po soborze w Konstantynopolu ortodoksyjne ujęcie ma następującą postać:

BÓG	procesy początku	OJCIEC
	(zrodzić/być zrodzonym	SYN
	wzgl. posłać/pochodzić)	DUCH ŚWIĘTY
NIE-BÓG		STWORZENIA

4.4.4 Teologia trynitama Ojców kapadockich

Formuła konstantynopolska opiera się w znacznym stopniu na teologii nowoaleksandryjskiej, na której swoje piętno odcisnęli trzej „Kapadocyjczycy". Byli to: wymieniony już Bazyli z Cezarei, jego młodszy brat Grzegorz z Nyssy i przyjaciel obu Grzegorz z Nazjanzu. Ich wspólne starania miały pomóc w przyjęciu ustaleń soboru w Nicei; konkretnie oznaczało to uzupełnienie teologii trynitamej przez opracowanie pneumatologii.

W ówczesnej sytuacji należało ukazać, że mówienie o Bogu tylko wtedy jest ścisłe, gdy o jedności co do istoty i o Trójcy hipostaz (osób) mówi się niejako jednym tchem.

Przypisywanie Kapadocyjczykom płytkiego racjonalizmu pojęć świadczyłoby o mylnym rozumieniu. Są oni w pełni świadomi tego, że Bóg jest niepojęty. To, co nieograniczone (aonston) nie ma granicy (horos)²⁹, Objawienie pozwala widzieć trynitamy obraz Boga i zarazem zmusza do zgłębienia jego wewnętrznej spójności. Znakomitym przykładem tych wyjaśniających dociekań jest skatalogowany pod imieniem Bazylego list nr 38 do Grzegorza z Nyssy³⁰. Stwierdza on, że istnieją pojęcia ogólne, jak „człowdek". Można tym pojęciem nazwać każdego człowieka (Andrzeja, Piotra, Jana itd.). Dopiero imiona własne odróżniają ich od wszystkich innych istot tego samego gatunku. To, co wspólne, można nazwać ousia; wobec tego wszyscy ludzie są homoousioi — jedni co do istoty. Różnienie się zostaje wyrażone przez pojęcia „hipostaza" lub „osoba". Wychodząc od tego poznania można lepiej zobaczyć relaq'e wewnątrztrynitame, które odznaczają się tym, że jedna istota nie znosi ani nie wyklucza możliwości hipostatycznego różnienia się, Hipostaza jest to więc

—    tak widział to już Bazyli — sposób, w jaki w Ojcu, Synu i Duchu urzeczywistnia się bycie-Bogiem (tropos łes hypanceos).

Wszystkie porównania są ułomne, także — i przede wszystkim

—    porównania relacji wewnątrzboskich z relaqami wśród stworzeń,

0    czym autor listu wie. „Człowiek" jest to pojęcie ogólne, które można wypełnić, ale „Bóg" nie jest pojęciem ogólnym. Jego istotą nie jest, jak to ma miejsce w przypadku pojęcia „człowiek", nieokreśloność, którą należy wypełnić, lecz w najwyższym stopniu konkretna, żywa, trójo-sobowa określoność. W przypadku człowieka każda osoba posiada człowieczeństwo w niepowtarzalny, odrębny od wszystkich innych ludzi sposób. W przypadku Boga natomiast bycie Ojcem, Synem

1    Duchem nie jest innym za każdym razem określeniem istoty Boga (bycie Bogiem), lecz określa się na podstawie stosunku Ojca do Syna i Ducha, Syna do Ojca i Ducha, Ducha Świętego do Ojca i Syna.

²⁸ DH 150. O wtręcie Fiiioąue („który od Ojca i Syna pochodzi") zob. rozdz. 4.6.1. Grzegorz z Nyssy, c. Eun. 3, 1, § 103; tzt D 2/1, nr 106.

³⁰ Nowsze badania wskazują, że jako autora listu można brać pod uwagę samego adresata. Por. K. Geyschlag, Grundriss der Dogmengeschichte, t. I, Darmstadt ²1988, 283-289. Wyciągi z tekstu: tzt D/I, nr 99-102.