82167 IMG�59

dział III

w

W

Wspólnym komponentem większości pr<

zapobieganiu oraz wspieraniu osób w

na strategię skutecznego rodzenia sobie ni odż] Zakłóć

•gramów Jub sytuacji choroby jest

interwencji słuwj i nacisk, jaki IrJsPl sytuacjach trudnych. Oka/t.i- .*S

* "f* * mbunMmi otttywiani» ujawniają iSSi<3S funkcjonowania społecznego. Zakłócenia polegają na braku skutecznych 38 radzenia Sobie z problemami czy też nicwykształceniu umiejętności niezbed? do radzenia sobie / sytuacjami życia codziennego. Wyniki badań Striegel-Moc? Silbcrsteina i Rodina (za: Holt. Espelage 2002) potwierdzają, że osoby z klin * nytni zaburzeniami odżywiania ujawniają ograniczenia w zakresie umiejętnej rozwiązywania problemów interpersonalnych, co bezpośrednio koreluje u nl z podwyższonym poziomem lęku społecznego. Zdolności do rozwiązywania mi; hleinów ulegają ponadto pogorszeniu, gdy chory stopniowo angażuje się w nie. zdrowe zachowania dotyczące regulacji wagi ciała. Wykazano ponadto, że nieefek. tywne strategie radzenia sobie przez osoby z zaburzeniami odżywiania wykraczają poza sytuacje związane z jedzeniem, percepcją i wagą ciała, obejmując płaszczy, zny dotyczące edukacji, relacji rodzinnych i społecznych.

Zgodnie z założeniem Wardle (za: Pilecki 1999) u podstaw rozwoju bulimii psychicznej leży brak prawidłowych modeli odżywiania oraz ujawnianie tendencji do sztywności emocjonalnej w sytuacjach stresogennych. Niepohamowane jedzenie dla osób z bulimią psychiczną jest jednym z wyuczonych sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi.

3.3. Wsparcie społeczne

Istotnym czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie osoby w sytuacjach trudnych i warunkach obciążenia psychicznego jest uzyskiwane przez nią wsparcie społeczne.

O roli wsparcia społecznego w sytuacji kryzysu pisał najwcześniej Caplan (za: Sęk 1997). Przedstawił on złożone, wzajemne powiązania między sytuacją kryzysu. dynamiką radzenia sobie z kryzysami i obciążeniami psychicznymi oraz działaniem systemu wsparcia i strategiami interwencji kryzysowej. W kolejnych latach problematyka wsparcia społecznego pojawiała się z zagadnieniami stresu życiowego i krytycznych wydarzeń. Poszukiwanie wsparcia zaliczane było do kluczowych strategii radzenia sobie ze stresem i według klasyfikacji Lazarusa i Folkman (za: Skrzypek i in. 2002) mieściło się w grupie strategii zorientowanych na emocje. Dostępność wsparcia może modyfikować proces poznawczego opracowania streso ra i wpływać na poziom relacji emocjonalnej związanej ze stresem.

Wielu badaczy opierając się na tej koncepcji definiuje wsparcie społeczne jako powszechnie oczekiwaną pomoc dla jednostki, grupy, instytucji w sytuacjach trudnych czy przełomowych, których sama nie jest w stanie przezwyciężyć. Środowisko społeczne mobilizuje jednostkę, grupę czy instytucje do poradzenia sobie z sytuacją trudną poprzez: eliminowanie lub modyfikowanie warunków stwarzających problem, zmianę znaczenia zewnętrznego bodźca, dzięki czemu może obni-

żyć jego stresujące znaczenie czy organizowanie poziomu emocjonalnej reakcji na stres (Sęk 1997; Wrześniewski 1996; Tobiasz-Adamczyk 1996).

W tak szerokim ujęciu zachowaniami, których celem jest wspieranie jednostek, grup czy instytucji interesuje się wiele dyscyplin naukowych, m.in.: psychologia¹⁴ (Sęk 1997; Kmiecik-Baran 1995; Pommersbach 1988), socjologia¹’(Kaw-czyńska-Butrym 1996), pedagogika (Kawula 1996; Kirenko 2002), kardiologia¹⁶ czy onkologia (Tobiasz-Adamczyk 1996, 1999).

Tym samym wyraźnie zaznacza się różnica stanowisk teoretycznych obejmujących problematykę wsparcia społecznego oraz brak sztywnych definicyjnych ram tego pojęcia.

Zdaniem Kawczyńskiej-Butrym (1996) można wyodrębnić dwa wątki badawcze w literaturze podejmującej zagadnienie wsparcia społecznego. Pierwszy, analizujący relację pomiędzy wsparciem a zdrowiem, który akcentuje pozytywną, ochronną rolę wsparcia przed zachorowaniem i negatywne znaczenie jego braku (por. Pommersbach 1988; Tobiasz-Adamczyk 1999). Drugi, akcentujący rolę wsparcia w chorobie, rozumianej jako sytuacja stresowa, kryzysowa (Steuden 2002). Dla potrzeb monografii istotne wydaje się uwzględnienie w założeniach teoretycznych wsparcia społecznego elementu zdrowia oraz relacji, jakie zachodzą pomiędzy wsparciem a zdrowiem i chorobą.

Pojęcie wsparcia społecznego (social support) pojawiło się w połowie lat siedemdziesiątych w literaturze z zakresu zdrowia psychicznego i miało wyjaśnić relację zachodzącą pomiędzy stresogennymi doświadczeniami życiowymi a zdrowiem psychicznym i fizycznym człowieka (Skrzypek i in. 2002). Zatem wsparcie społeczne rozpatrywane było najczęściej w kontekście problematyki stresu.

W literaturze przedmiotu spotkać można dwa ujęcia problemu wsparcia społecznego: strukturalne oraz funkcjonalne. Zdaniem Sęk (1997) czy Kawuli (1996) wsparcie społeczne strukturalne dotyczy obiektywnie istniejących i dostępnych sieci społecznych, z którymi powiązana jest osoba potrzebująca, które są dla niej dostępne. Zatem „sieć społeczna” to inaczej struktura społecznych więzów, kontaktów, przynależności, w które uwikłany jest podmiot (por. Pommersbach 1988) i dzięki którym otrzymuje pomoc w trudnych sytuacjach, a charakter tych powiązań jako całość może być pomocny w analizie społecznego zachowania zaangażowanych obiektów (Kirenko 2002).

Można wyróżnić trzy główne znaczenia sieci społecznej:

-instytucje, które udzielają pomocy medycznej, społecznej, psychologicznej, wychowawczo-edukacyjnej czy prawnej;

¹⁴    W psychologii badania dotyczące wsparcia społecznego koncentrują się na psychice człowieka będącego w roli dawcy bądź biorcy wsparcia oraz jego wpływie na postrzeganie samego zagadnienia.

¹⁵    W ramach socjologii prowadzone są analizy odnoszące się głównie do więzi społecznych jako czynnika bezpośrednio poprzedzającego pojawienie się wsparcia społecznego.

Dla potrzeb nauk medycznych wykorzystuje się założenie, mówiące o buforowej roli wsparcia społecznego, chroniącej przed negatywnymi skutkami zdarzeń życiowych, szczególnie tych, które łączą się ze zdrowiem człowieka.    . ; .