82905 obraz2

prawo wierności delikwentów posądzanych o manicheizm), skazująca część wiernych na wieczną tułaczkę w roli niepracujących mnichów (benedyktyni na Zachodzie, a bazylianie na Wschodzie musieli pracować) i potępiająca w zasadzie posiadanie potomstwa, musiała się wydawać wyjątkowo obrzydliwa i niegodna obywatela imperium rzymskiego ²¹.

Syntetyzując te niesprzeczne wobec siebie interpretacje przyczyn upadku manicheizmu w cesarstwie rzymskim i bizantyńskim orzekniemy w sposób najogólniejszy, że panujące tam pozytywne nastawienie wobec świata jako dzieła bożego pospołu z praktycznym duchem Zachodu nie mogło nawiązać dialogu ze skrajnie ascetyczną i antymaterialistyczną religią, która była perskim odpowiednikiem nie tyle indyjskiego buddyzmu — do czego się Mani chętnie przyznawał — ile raczej dżinizmu, na którym się nieświadomie wzorował ze swymi postulatami ahinsy, wędrownego życia zakonnego i utrzymywania się z łaski wiernych laików.

2. Zgoła odmiennie potoczyły się końcowe losy manicheizmu w rejonie centralnym, w jego macierzystej krainie. Państwo perskie pod rządami dynastii Sasanidów — oto polityczne tło wczesnej działalności Kościoła Maniego w jego ziemi ojczystej. Sam założyciel wybierając na datę fundowania nowej wiary moment koronacji króla Szapura I, drugiego monarchy sasanidzkiego, wiązał

²¹ S. Runciman, cyt. wyd., s. 22.

nadzieje ńa sukces misyjny i doktrynalny 2 możnym protektoratem króla królów. Podobnie jak w kwestii świadomemu synkrelyz-mu elementów chrześcijańskich, mazdaisly-cznycli, buddyjskich i byc może dzmir.lycz-nych, a także w sprawie podziału wiernych na zakonników-wybranych i laików słuchaczy, planowej misji na Wschód i na '/.achod i redagowania kanonu religijnego, tak i lu okazał się godny siebie jako jeden z nielicznych w dziejach świata „planowych i me Lody ez-nych’’ założycieli nowej wiary światowi‘j.

Religioznawstwo porównawcze dochodzi dziś na podstiwie spokojnych i szerokich badań do tego samego wniosku, do którego przywiodła Maniego intuicja patetycznego głosiciela wszecnnauki. Wniosek ten brzmi: isligia światowa staje się de jad o reiigią dla narodów i mas tylko wtedy, gdy znajdzie sobie — przeważnie pozą sobą, ale także niekiedy i w sobie — możne ramię świeckie. Duchowy podbój rozległych obszarów świata środkami czysto doktrynalnymi i propagandowymi bez realnej podpory władzy państwowej stanowi czystą fikcję i mrzonkę, zrozumiałą w odczuciu natchnionego proroka, ale zupełnie niezdolną do przetrwania bez materialnej podpory władzy świeckiej.

Celnie wymierzony przez Maniego czołobitny adres do króla królów w postaci dedykowanej mu księgi kanonicznej, zredagowanej jako jedyna w języku średnioperskini, okazał się jednak sukcesem krótkotrwałym. Następni władcy poszli po linii renesansu zara-