84417 obraz2 (9)

prawowiemości delikwentów posądzanych o manicheizm), skazująca część wiernych na wieczną tułaczkę w roli niepracujących mnichów (benedyktyni na Zachodzie, a bazylianie na Wschodzie musieli pracować) i potępiająca w zasadzie posiadanie potomstwa, musiała się wydawać wyjątkowo obrzydliwa i niegodna obywatela imperium rzymskiego⁷¹.

Syntetyzując te niesprzeczne wobec siebie interpretacje przyczyn upadku manicheizmu w cesarstwie rzymskim i bizantyńskim orzekniemy w sposob najogólniejszy, że panujące tam pozytywne nastawienie wobec świata jako dzieła bożego pospołu z praktycznym duchem Zachodu nie mogło nawiązać dialogu ze skrajnie ascetyczną i anty materiał Lstyczną religią, która była perskim odpowiednikiem nie tyle indyjskiego buddyzmu — do czego się Mani chętnie przyznawał — ile raczej dżinizmu, na którym się nieświadomie wzorował ze swymi postulatami ahinsy, wędrownego życia zakonnego i utrzymywania się z łaski wiernych laików.

2. Zgoła odmiennie potoczyły się końcowe losy manicheizmu w rejonie centralnym, w jego macierzystej krainie. Państwo perskie pod rządami dynastii Sasanidów — oto polityczne tlo wczesnej działalności Kościoła Maniego w jego ziemi ojczystej. Sam założyciel wybierając na datę fundowania nowej wiary moment koronacji króla Szapura I, drugiego monarchy sasanidzkiego, wiązał

¹¹ S. Runciman, cyt. wyd., s. 22.

nadzieje na sukces misyjny i doktrynalny z możnym protektoratem króla królów. 1’tnlu-bnie jak w kwestii świadomego i;ynkrclyz-mu elementów chrześcijańskich, ma/daisty-cznycli, buddyjskich i bye może dzmiMycz-nych, a także w sprawie podziału wiernych na zakonnikow-wybranych i laików :.Uu lia-czy, planowe-, misji na Wschód i na Zachód i iedagow*ania kanonu religijnego, lak i tu okazał się godny siebie jako jeden z nielicznych w dziejach świata „planowych i melodycznych” założycieli nowej wiary światowej.

Religioznaw stw^fo porównawcze dochodzi dziś na podstiwie spokojnych i szerokich badań do tego samego wniosku, do którego przywiodła Maniego intuicja patetycznego głosiciela wszeennauki. Wniosek ten brzmi: I2ligia światowa staje się de Judo rcligią dla narodów i mas tylko wtedy, gdy znajdzie sobie — przeważnie poza sobą, ale także niekiedy i w sobie — możne ramię świeckie. Duchowy podbój rozległych obszarów świata środkami czysto doktrynalnymi i propagandowymi bez realnej podpory władzy państwowej Sianowi czystą fikcję 1 mrzonkę, zrozumiałą w odczuciu natchnionego proroka, ale zupełnie niezdolną do przetrwania bez materialnej podpory władzy świeckiej.

Celnie wymierzony przez Maniego czołobitny adres do króla królów w postaci dedyku-wanej mu księgi kanonicznej, zredagowanej jako jedyna w języku średnioperskini, okazał się jednak sukcesem krótkotrwałym. Następni władcy poszli po linii renesansu zara-