86089 img087 (11)

Jurgen Habermas

Ramy instytucjonal- Systemy działania ne: zapośredniczone celowo-raejonalnego przez symbole wza- (instrumentalnego jemne oddziaływa- i strategicznego) nie

Reguły kierujące postępowaniem	normy społeczne	reguły techniczne
Płaszczyzna definicji	intersubiektywny język potoczny	język niezależny od kontekstu
Rodzaj definicji	wzajemne oczekiwania zachowań	uwarunkowane prognozy uwarunkowane imperatywy
Mechanizm uzyskiwania	internalizacja ról	nabywanie umiejętności i kwalifikacji drogą uczenia się
Funkcja typu działania	zachowanie instytucji (przestrzeganie norm na podstawie wzajemnego wzmacniania)	rozwiązywanie zagadnień (osiąganie celu określone przez relację celu i środka)
Sankcje grożące za naruszenie reguł	ukaranie na podstawie konwencjonalnych sankcji: przegrana wobec autorytetu	nieskuteczność: przegrana wobec rzeczywistości

Technika i nauka jako „ideologia”

i _

„Racjonaliza

cja”

emancypacja, in-dywiduacja; rozszerzenie wolnej od panowania komunikacji

wzrost sił wytwórczych; rozszerzenie możliwości technicznego rozporządzania

Na podstawie obydwóch typów działania możemy rozróżniać systemy społeczne w zależności od tego, czy przeważa w nich działanie celowo-racjonalne, czy też wzajemne oddziaływanie. Instytucjonalne rani y społeczeństwa składają się z norm kierujących językowo zapośredniczonym wzajemnym oddziaływaniem. Istnieją wszelako podsystemy, takie jak — aby pozostać przy przykładach Maxa Webera — system gospodarczy albo aparat państwowy, w których zasadniczo są zinstytucjonalizowane twierdzenia dotyczące działania celowo--racjonalnego. Po przeciwnej stronie znajdują się podsystemy, takie jak rodzina i pokrewieństwo, które — aczkolwiek wiążą się z wieloma zadaniami i umiejętnościami nabytymi — zasadniczo opierają się na moralnych regułach wzajemnego oddziaływania. Toteż w płaszczyźnie analizy chciałbym wprowadzić ogólne rozróżnienie między 1) instytucjonalnymi ramami społeczeństwa albo środowiskiem społeczno-kulturalnym, a 2) podsystemami działania celowo-raejonalnego „wbudowanymi” w owe ramy. W tej mierze, w jakiej postępowanie zdeterminowane jest przez ramy instytucjonalne, kierują nim, a zarazem wymuszają je usankcjonowane i krzyżujące się oczekiwania zachowań. W tej mierze, w jakiej postępowanie określone Jest przez podsystemy działania celowo-racjonalne-go, stosuje się ono do wzorców działania instrumentalnego lub strategicznego. Wszelako gwarancje, że postępowanie to stosuje się z dostatecznym prawdopodobień-

357